UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 2980
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
śakuntalovāca / (1.1)
Par.?
rājan sarṣapamātrāṇi paracchidrāṇi paśyasi / (1.2)
Par.?
ātmano bilvamātrāṇi paśyann api na paśyasi // (1.3)
Par.?
menakā tridaśeṣveva tridaśāścānu menakām / (2.1)
Par.?
mamaivodricyate janma duḥṣanta tava janmataḥ // (2.2)
Par.?
kṣitāvaṭasi rājaṃstvam antarikṣe carāmyaham / (3.1)
Par.?
āvayor antaraṃ paśya merusarṣapayor iva // (3.2)
Par.?
mahendrasya kuberasya yamasya varuṇasya ca / (4.1)
Par.?
bhavanānyanusaṃyāmi prabhāvaṃ paśya me nṛpa / (4.2)
Par.?
*
purā naravaraḥ putra urvaśyāṃ janitastadā / (4.3)
Par.?
*
āyur nāma mahārāja tava pūrvapitāmahaḥ / (4.4)
Par.?
*
maharṣayaśca bahavaḥ kṣatriyāśca paraṃtapa / (4.5)
Par.?
*
apsarassu mṛgīṇāṃ ca mātṛdoṣo na vidyate // (4.6)
Par.?
satyaścāpi pravādo 'yaṃ yaṃ pravakṣyāmi te 'nagha / (5.1)
Par.?
nidarśanārthaṃ na dveṣāt tacchrutvā kṣantum arhasi / (5.2)
Par.?
*
pāṃsupātena hṛṣyanti kuñjarā madaśālinaḥ // (5.3)
Par.?
virūpo yāvad ādarśe nātmanaḥ paśyate mukham / (6.1) Par.?
manyate tāvad ātmānam anyebhyo rūpavattaram // (6.2)
Par.?
yadā tu mukham ādarśe vikṛtaṃ so 'bhivīkṣate / (7.1)
Par.?
tadetaraṃ vijānāti ātmānaṃ netaraṃ janam // (7.2)
Par.?
atīva rūpasampanno na kiṃcid avamanyate / (8.1)
Par.?
atīva jalpan durvāco bhavatīha viheṭhakaḥ // (8.2)
Par.?
mūrkho hi jalpatāṃ puṃsāṃ śrutvā vācaḥ śubhāśubhāḥ / (9.1)
Par.?
aśubhaṃ vākyam ādatte purīṣam iva sūkaraḥ // (9.2)
Par.?
prājñastu jalpatāṃ puṃsāṃ śrutvā vācaḥ śubhāśubhāḥ / (10.1)
Par.?
guṇavad vākyam ādatte haṃsaḥ kṣīram ivāmbhasaḥ / (10.2)
Par.?
*
ātmano duṣṭabhāvatvājjānan nīco 'prasannadhīḥ / (10.3)
Par.?
*
pareṣām api jānāti svakarmasadṛśān guṇān / (10.4)
Par.?
*
dahyamānāstu tīvreṇa nīcāḥ parayaśo 'gninā / (10.5)
Par.?
*
aśaktāstāṃ gatiṃ gantuṃ tato nindāṃ prakurvate // (10.6)
Par.?
anyān parivadan sādhur yathā hi paritapyate / (11.1)
Par.?
tathā parivadann anyāṃstuṣṭo bhavati durjanaḥ / (11.2)
Par.?
*
apavādaratā mūrkhā bhavantīha viśeṣataḥ / (11.3)
Par.?
*
nāpavādaratāḥ santo bhavanti sma viśeṣataḥ // (11.4)
Par.?
abhivādya yathā vṛddhān santo gacchanti nirvṛtim / (12.1)
Par.?
evaṃ sajjanam ākruśya mūrkho bhavati nirvṛtaḥ // (12.2)
Par.?
sukhaṃ jīvantyadoṣajñā mūrkhā doṣānudarśinaḥ / (13.1)
Par.?
yatra vācyāḥ paraiḥ santaḥ parān āhustathāvidhān // (13.2)
Par.?
ato hāsyataraṃ loke kiṃcid anyan na vidyate / (14.1)
Par.?
yatra durjana ityāha durjanaḥ sajjanaṃ svayam / (14.2)
Par.?
*
dāruṇāllokasaṃkleśād duḥkham āpnotyasaṃśayam // (14.3)
Par.?
satyadharmacyutāt puṃsaḥ kruddhād āśīviṣād iva / (15.1)
Par.?
anāstiko 'pyudvijate janaḥ kiṃ punar āstikaḥ // (15.2)
Par.?
svayam utpādya vai putraṃ sadṛśaṃ yo 'vamanyate / (16.1)
Par.?
tasya devāḥ śriyaṃ ghnanti na ca lokān upāśnute / (16.2)
Par.?
*
abhavye 'pyanṛte 'śuddhe nāstike pāpakarmaṇi / (16.3)
Par.?
*
durācāre kalir bhūyān na kalir dharmacāriṣu // (16.4)
Par.?
kulavaṃśapratiṣṭhāṃ hi pitaraḥ putram abruvan / (17.1)
Par.?
uttamaṃ sarvadharmāṇāṃ tasmāt putraṃ na saṃtyajet // (17.2)
Par.?
svapatnīprabhavān pañca labdhān krītān vivardhitān / (18.1)
Par.?
kṛtān anyāsu cotpannān putrān vai manur abravīt / (18.2)
Par.?
*
tatra ṣaḍ bandhudāyādāḥ ṣaḍ adāyādabāndhavāḥ // (18.3)
Par.?
dharmakīrtyāvahā nṝṇāṃ manasaḥ prītivardhanāḥ / (19.1)
Par.?
trāyante narakājjātāḥ putrā dharmaplavāḥ pitṝn // (19.2)
Par.?
sa tvaṃ nṛpatiśārdūla na putraṃ tyaktum arhasi / (20.1)
Par.?
*
tasmāt putraṃ ca satyaṃ ca pālayasva mahīpate / (20.2)
Par.?
*
ubhayaṃ pālayan hyetan nānṛtaṃ vaktum arhasi / (20.3)
Par.?
ātmānaṃ satyadharmau ca pālayāno mahīpate / (20.4)
Par.?
narendrasiṃha kapaṭaṃ na voḍhuṃ tvam ihārhasi // (20.5)
Par.?
varaṃ kūpaśatād vāpī varaṃ vāpīśatāt kratuḥ / (21.1)
Par.?
*
varaṃ saraśatād yajñaḥ varaṃ yajñāt suputrakaḥ / (21.2)
Par.?
varaṃ kratuśatāt putraḥ satyaṃ putraśatād varam // (21.3)
Par.?
aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam / (22.1)
Par.?
aśvamedhasahasrāddhi satyam eva viśiṣyate // (22.2)
Par.?
sarvavedādhigamanaṃ sarvatīrthāvagāhanam / (23.1)
Par.?
satyaṃ ca vadato rājan samaṃ vā syān na vā samam // (23.2)
Par.?
nāsti satyāt paro dharmo na satyād vidyate param / (24.1)
Par.?
na hi tīvrataraṃ kiṃcid anṛtād iha vidyate // (24.2)
Par.?
rājan satyaṃ paraṃ brahma satyaṃ ca samayaḥ paraḥ / (25.1)
Par.?
mā tyākṣīḥ samayaṃ rājan satyaṃ saṃgatam astu te / (25.2)
Par.?
*
yaḥ pāpaṃ na vijānāti karma kṛtvā narādhipa / (25.3)
Par.?
*
na hi tādṛk paraṃ pāpam anṛtād iha vidyate / (25.4)
Par.?
*
yasya te hṛdayaṃ veda satyasyaivānṛtasya ca / (25.5)
Par.?
*
kalyāṇaṃ sākṣiṇaṃ tasmāt kartum arhasi dharmataḥ / (25.6)
Par.?
*
yo na kāmān na ca krodhān na mohād abhivartate / (25.7)
Par.?
*
amitraṃ vāpi mitraṃ vā sa vai uttamapūruṣaḥ // (25.8)
Par.?
anṛte cet prasaṅgaste śraddadhāsi na cet svayam / (26.1)
Par.?
ātmano hanta gacchāmi tvādṛśe nāsti saṃgatam / (26.2)
Par.?
*
putratve śaṅkamānasya buddhir jñāpakadīpinī / (26.3)
Par.?
*
gatiḥ svaraḥ smṛtiḥ sattvaṃ śīlaṃ vidyā ca vikramaḥ / (26.4)
Par.?
*
dhṛṣṇuprakṛtibhāvau ca āvartā romarājayaḥ / (26.5)
Par.?
*
samā yasya yadi syuste tasya putro na saṃśayaḥ / (26.6)
Par.?
*
sādṛśyenoddhṛtaṃ bimbaṃ tava dehād viśāṃpate / (26.7)
Par.?
*
tāteti bhāṣamāṇaṃ vai mā sma rājan vṛthā kṛthāḥ / (26.8)
Par.?
*
ṛte 'pi gardabhakṣīrāt payaḥ pāsyati me sutaḥ // (26.9)
Par.?
ṛte 'pi tvayi duḥṣanta śailarājāvataṃsakām / (27.1)
Par.?
caturantām imām urvīṃ putro me pālayiṣyati / (27.2)
Par.?
*
evam ukto mahendreṇa bhaviṣyati ca nānyathā / (27.3)
Par.?
*
sākṣitve bahavo 'pyuktā devadūtādayo matāḥ / (27.4)
Par.?
*
na bruvanti tathā satyam utāho vānṛtaṃ kila / (27.5)
Par.?
*
asākṣiṇī mandabhāgyā gamiṣyāmi yathāgatam // (27.6)
Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (28.1)
Par.?
etāvad uktvā vacanaṃ prātiṣṭhata śakuntalā / (28.2)
Par.?
*
tasyāḥ krodhasamuttho 'gniḥ sadhūmo mūrdhnyadṛśyata / (28.3)
Par.?
*
saṃniyamyātmano 'ṅgeṣu tataḥ krodhāgnim ātmajam / (28.4)
Par.?
*
prasthitaivānavadyāṅgī saha putreṇa vai vanam / (28.5)
Par.?
athāntarikṣe duḥṣantaṃ vāg uvācāśarīriṇī / (28.6)
Par.?
ṛtvikpurohitācāryair mantribhiścāvṛtaṃ tadā // (28.7)
Par.?
bhastrā mātā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ / (29.1)
Par.?
bharasva putraṃ duḥṣanta māvamaṃsthāḥ śakuntalām / (29.2)
Par.?
*
satyam āha śakuntalā / (29.3)
Par.?
*
sarvebhyo hyaṅgam aṅgebhyaḥ sākṣād utpadyate sutaḥ / (29.4)
Par.?
*
ātmā caiva suto nāma tenaiva tava paurava / (29.5)
Par.?
*
āhitaṃ hyātmanātmānaṃ parirakṣa imaṃ sutam / (29.6)
Par.?
*
ananyāṃ tvaṃ pratīkṣasva / (29.7)
Par.?
*
striyaḥ pavitram atulam etad duḥṣanta dharmataḥ / (29.8)
Par.?
*
māsi māsi rajo hyāsāṃ duritānyapakarṣati / (29.9)
Par.?
*
tataḥ sarvāṇi bhūtāni vyājahrustaṃ samantataḥ / (29.10)
Par.?
*
āhitastvattanor eṣa // (29.11)
Par.?
retodhāḥ putra unnayati naradeva yamakṣayāt / (30.1)
Par.?
tvaṃ cāsya dhātā garbhasya satyam āha śakuntalā / (30.2)
Par.?
*
patir jāyāṃ praviśati sa tasyāṃ jāyate punaḥ / (30.3)
Par.?
*
anyonyaprakṛtir hyeṣā // (30.4)
Par.?
jāyā janayate putram ātmano 'ṅgaṃ dvidhā kṛtam / (31.1)
Par.?
tasmād bharasva duḥṣanta putraṃ śākuntalaṃ nṛpa // (31.2)
Par.?
abhūtir eṣā kastyajyājjīvañ jīvantam ātmajam / (32.1)
Par.?
śākuntalaṃ mahātmānaṃ dauḥṣantiṃ bhara paurava // (32.2)
Par.?
bhartavyo 'yaṃ tvayā yasmād asmākaṃ vacanād api / (33.1)
Par.?
tasmād bhavatvayaṃ nāmnā bharato nāma te sutaḥ / (33.2)
Par.?
*
vaiśaṃpāyanaḥ / (33.3)
Par.?
*
evam uktvā tato devā ṛṣayaśca tapodhanāḥ / (33.4)
Par.?
*
pativrateti saṃhṛṣṭāḥ puṣpavṛṣṭiṃ vavarṣire // (33.5)
Par.?
tacchrutvā pauravo rājā vyāhṛtaṃ vai divaukasām / (34.1)
Par.?
*
siṃhāsanāt samutthāya praṇamya ca divaukasaḥ / (34.2)
Par.?
purohitam amātyāṃśca samprahṛṣṭo 'bravīd idam // (34.3)
Par.?
śṛṇvantvetad bhavanto 'sya devadūtasya bhāṣitam / (35.1)
Par.?
*
śṛṇvantu devatānāṃ ca maharṣīṇāṃ ca bhāṣitam / (35.2)
Par.?
aham apyevam evainaṃ jānāmi svayam ātmajam // (35.3)
Par.?
yadyahaṃ vacanād eva gṛhṇīyām imam ātmajam / (36.1)
Par.?
bhaveddhi śaṅkā lokasya naivaṃ śuddho bhaved ayam // (36.2)
Par.?
taṃ viśodhya tadā rājā devadūtena bhārata / (37.1)
Par.?
hṛṣṭaḥ pramuditaścāpi pratijagrāha taṃ sutam / (37.2)
Par.?
*
tatastasya tadā rājā pitṛkāryāṇi sarvaśaḥ / (37.3)
Par.?
*
kārayāmāsa muditaḥ prītimān ātmajasya ha // (37.4)
Par.?
mūrdhni cainam upāghrāya sasnehaṃ pariṣasvaje / (38.1)
Par.?
sabhājyamāno vipraiśca stūyamānaśca bandibhiḥ / (38.2)
Par.?
sa mudaṃ paramāṃ lebhe putrasaṃsparśajāṃ nṛpaḥ // (38.3)
Par.?
tāṃ caiva bhāryāṃ dharmajñaḥ pūjayāmāsa dharmataḥ / (39.1)
Par.?
abravīccaiva tāṃ rājā sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ // (39.2)
Par.?
kṛto lokaparokṣo 'yaṃ saṃbandho vai tvayā saha / (40.1)
Par.?
*
lokasyāyaṃ parokṣastu saṃbandho nau purābhavat / (40.2)
Par.?
*
kṛto lokasamakṣo 'dya saṃbandho vai punaḥ kṛtaḥ / (40.3)
Par.?
*
tasmād etan mayā tvadya tannimittaṃ prabhāṣitam / (40.4)
Par.?
tasmād etan mayā devi tvacchuddhyarthaṃ vicāritam / (40.5)
Par.?
*
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāścaiva pṛthagvidhāḥ / (40.6)
Par.?
*
tvāṃ devi pūjayiṣyanti nirviśaṅkaṃ pativratām // (40.7)
Par.?
manyate caiva lokaste strībhāvān mayi saṃgatam / (41.1)
Par.?
putraścāyaṃ vṛto rājye mayā tasmād vicāritam // (41.2)
Par.?
yacca kopitayātyarthaṃ tvayokto 'smyapriyaṃ priye / (42.1)
Par.?
praṇayinyā viśālākṣi tat kṣāntaṃ te mayā śubhe / (42.2)
Par.?
*
anṛtaṃ vāpyaniṣṭaṃ vā duruktaṃ vāpi duṣkṛtam / (42.3)
Par.?
*
tvayāpyevaṃ viśālākṣi kṣantavyaṃ mama durvacaḥ / (42.4)
Par.?
*
kṣamyāḥ patikṛtaṃ nāryaḥ pātivratyaṃ vrajanti yāḥ // (42.5)
Par.?
tām evam uktvā rājarṣir duḥṣanto mahiṣīṃ priyām / (43.1)
Par.?
*
tām aninditagāminīm / (43.2)
Par.?
*
antaḥpuraṃ praveśyaiva / (43.3)
Par.?
vāsobhir annapānaiśca pūjayāmāsa bhārata / (43.4)
Par.?
*
sa mātaram upasthāya rathantaryām abhāṣata / (43.5)
Par.?
*
mama putro vane jātastava śokapraṇāśanaḥ / (43.6)
Par.?
*
ṛṇād adya vimukto 'haṃ tava pautreṇa śobhane / (43.7)
Par.?
*
viśvāmitrasutā ceyaṃ kaṇvena ca vivardhitā / (43.8)
Par.?
*
snuṣā tava mahābhāge prasīdasva śakuntalām / (43.9)
Par.?
*
putrasya vacanaṃ śrutvā pautraṃ sā pariṣasvaje / (43.10)
Par.?
*
pādayoḥ patitāṃ tatra rathantaryā śakuntalām / (43.11)
Par.?
*
pariṣvajya ca bāhubhyāṃ harṣād aśrūṇyavartayat / (43.12)
Par.?
*
uvāca vacanaṃ satyaṃ lakṣaye lakṣaṇāni ca / (43.13)
Par.?
*
tava putro viśālākṣi cakravartī bhaviṣyati / (43.14)
Par.?
*
tava bhartā viśālākṣi trailokyavijayī bhavet / (43.15)
Par.?
*
divyān bhogān anuprāptā bhava tvaṃ varavarṇini / (43.16)
Par.?
*
evam uktā rathantaryā paraṃ harṣam avāpa sā / (43.17)
Par.?
*
śakuntalāṃ tato rājā śāstroktenaiva karmaṇā / (43.18)
Par.?
*
tato 'gramahiṣīṃ kṛtvā sarvābharaṇabhūṣitām / (43.19)
Par.?
*
brāhmaṇebhyo dhanaṃ dattvā sainikānāṃ ca bhūpatiḥ // (43.20)
Par.?
duḥṣantaśca tato rājā putraṃ śākuntalaṃ tadā / (44.1)
Par.?
bharataṃ nāmataḥ kṛtvā yauvarājye 'bhyaṣecayat / (44.2)
Par.?
*
tataścirāya rājyaṃ tat kṛtvā rājanyupeyuṣi / (44.3)
Par.?
*
kāladharmaṃ sa bharatastato rājyam avāptavān / (44.4)
Par.?
*
bharate bhāram āveśya kṛtakṛtyo 'bhavan nṛpaḥ / (44.5)
Par.?
*
tato varṣaśataṃ pūrṇaṃ rājyaṃ kṛtvā tvasau nṛpaḥ / (44.6)
Par.?
*
kṛtvā dānāni duḥṣantaḥ svargalokam upeyivān / (44.7)
Par.?
*
dauḥṣantir bharato rājyaṃ yathānyāyam avāpa saḥ // (44.8)
Par.?
tasya tat prathitaṃ cakraṃ prāvartata mahātmanaḥ / (45.1)
Par.?
bhāsvaraṃ divyam ajitaṃ lokasaṃnādanaṃ mahat // (45.2)
Par.?
sa vijitya mahīpālāṃścakāra vaśavartinaḥ / (46.1)
Par.?
cacāra ca satāṃ dharmaṃ prāpa cānuttamaṃ yaśaḥ // (46.2)
Par.?
sa rājā cakravartyāsīt sārvabhaumaḥ pratāpavān / (47.1)
Par.?
īje ca bahubhir yajñair yathā śakro marutpatiḥ // (47.2)
Par.?
yājayāmāsa taṃ kaṇvo dakṣavad bhūridakṣiṇam / (48.1)
Par.?
śrīmān govitataṃ nāma vājimedham avāpa saḥ / (48.2)
Par.?
yasmin sahasraṃ padmānāṃ kaṇvāya bharato dadau // (48.3)
Par.?
bharatād bhāratī kīrtir yenedaṃ bhārataṃ kulam / (49.1)
Par.?
apare ye ca pūrve ca bhāratā iti viśrutāḥ // (49.2)
Par.?
bharatasyānvavāye hi devakalpā mahaujasaḥ / (50.1)
Par.?
babhūvur brahmakalpāśca bahavo rājasattamāḥ // (50.2)
Par.?
yeṣām aparimeyāni nāmadheyāni sarvaśaḥ / (51.1)
Par.?
teṣāṃ tu te yathāmukhyaṃ kīrtayiṣyāmi bhārata / (51.2)
Par.?
mahābhāgān devakalpān satyārjavaparāyaṇān / (51.3)
Par.?
*
ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ śākuntalam anuttamam / (51.4)
Par.?
*
sa putravān bhaved rājan duḥṣantavad iti dhruvam / (51.5)
Par.?
*
tasmācchrotavyam etad vai śrāvayecca prayatnataḥ / (51.6)
Par.?
*
śrīḥ kīrtir viśadā nṝṇāṃ dvaipāyanavaco yathā // (51.7)
Par.?
Duration=0.30511999130249 secs.