Texts

Help

Select a text:
Bibliography
Select a chapter:
 (no revisions)
Show parallels  Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 2982
  • Click on a sentence to show its analysis
  • Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
janamejaya uvāca / (1.1) Par.?
yayātiḥ pūrvako 'smākaṃ daśamo yaḥ prajāpateḥ / (1.2) Par.?
kathaṃ sa śukratanayāṃ lebhe paramadurlabhām // (1.3) Par.?
etad icchāmyahaṃ śrotuṃ vistareṇa dvijottama / (2.1) Par.?
*varṇasaṃkarajo dharmaḥ kathaṃ taṃ nāspṛśat tadā / (2.2) Par.?
*jarāsaṃcāraṇaṃ cāpi anyadeheṣu naḥ śrutam / (2.3) Par.?
ānupūrvyā ca me śaṃsa pūror vaṃśakarān pṛthak // (2.4) Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (3.1) Par.?
yayātir āsīd rājarṣir devarājasamadyutiḥ / (3.2) Par.?
taṃ śukravṛṣaparvāṇau vavrāte vai yathā purā // (3.3) Par.?
tat te 'haṃ sampravakṣyāmi pṛcchato janamejaya / (4.1) Par.?
devayānyāśca saṃyogaṃ yayāter nāhuṣasya ca // (4.2) Par.?
surāṇām asurāṇāṃ ca samajāyata vai mithaḥ / (5.1) Par.?
aiśvaryaṃ prati saṃgharṣastrailokye sacarācare // (5.2) Par.?
jigīṣayā tato devā vavrira āṅgirasaṃ munim / (6.1) Par.?
paurohityena yājyārthe kāvyaṃ tūśanasaṃ pare / (6.2) Par.?
brāhmaṇau tāvubhau nityam anyonyaspardhinau bhṛśam // (6.3) Par.?
tatra devā nijaghnur yān dānavān yudhi saṃgatān / (7.1) Par.?
tān punar jīvayāmāsa kāvyo vidyābalāśrayāt / (7.2) Par.?
tataste punar utthāya yodhayāṃcakrire surān // (7.3) Par.?
asurāstu nijaghnur yān surān samaramūrdhani / (8.1) Par.?
na tān saṃjīvayāmāsa bṛhaspatir udāradhīḥ // (8.2) Par.?
na hi veda sa tāṃ vidyāṃ yāṃ kāvyo veda vīryavān / (9.1) Par.?
saṃjīvanīṃ tato devā viṣādam agaman param // (9.2) Par.?
te tu devā bhayodvignāḥ kāvyād uśanasastadā / (10.1) Par.?
ūcuḥ kacam upāgamya jyeṣṭhaṃ putraṃ bṛhaspateḥ // (10.2) Par.?
bhajamānān bhajasvāsmān kuru naḥ sāhyam uttamam / (11.1) Par.?
yāsau vidyā nivasati brāhmaṇe 'mitatejasi / (11.2) Par.?
śukre tām āhara kṣipraṃ bhāgabhāṅ no bhaviṣyasi // (11.3) Par.?
vṛṣaparvasamīpe sa śakyo draṣṭuṃ tvayā dvijaḥ / (12.1) Par.?
rakṣate dānavāṃstatra na sa rakṣatyadānavān // (12.2) Par.?
tam ārādhayituṃ śakto bhavān pūrvavayāḥ kavim / (13.1) Par.?
devayānīṃ ca dayitāṃ sutāṃ tasya mahātmanaḥ // (13.2) Par.?
tvam ārādhayituṃ śakto nānyaḥ kaścana vidyate / (14.1) Par.?
śīladākṣiṇyamādhuryair ācāreṇa damena ca / (14.2) Par.?
devayānyāṃ hi tuṣṭāyāṃ vidyāṃ tāṃ prāpsyasi dhruvam // (14.3) Par.?
tathetyuktvā tataḥ prāyād bṛhaspatisutaḥ kacaḥ / (15.1) Par.?
tadābhipūjito devaiḥ samīpaṃ vṛṣaparvaṇaḥ // (15.2) Par.?
sa gatvā tvarito rājan devaiḥ saṃpreṣitaḥ kacaḥ / (16.1) Par.?
asurendrapure śukraṃ dṛṣṭvā vākyam uvāca ha // (16.2) Par.?
ṛṣer aṅgirasaḥ pautraṃ putraṃ sākṣād bṛhaspateḥ / (17.1) Par.?
nāmnā kaca iti khyātaṃ śiṣyaṃ gṛhṇātu māṃ bhavān // (17.2) Par.?
brahmacaryaṃ cariṣyāmi tvayyahaṃ paramaṃ gurau / (18.1) Par.?
anumanyasva māṃ brahman sahasraṃ parivatsarān // (18.2) Par.?
śukra uvāca / (19.1) Par.?
kaca susvāgataṃ te 'stu pratigṛhṇāmi te vacaḥ / (19.2) Par.?
arcayiṣye 'ham arcyaṃ tvām arcito 'stu bṛhaspatiḥ // (19.3) Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (20.1) Par.?
kacastu taṃ tathetyuktvā pratijagrāha tad vratam / (20.2) Par.?
ādiṣṭaṃ kaviputreṇa śukreṇośanasā svayam // (20.3) Par.?
vratasya vratakālaṃ sa yathoktaṃ pratyagṛhṇata / (21.1) Par.?
ārādhayann upādhyāyaṃ devayānīṃ ca bhārata // (21.2) Par.?
nityam ārādhayiṣyaṃstāṃ yuvā yauvanago āmukhe / (22.1) Par.?
gāyan nṛtyan vādayaṃśca devayānīm atoṣayat // (22.2) Par.?
saṃśīlayan devayānīṃ kanyāṃ samprāptayauvanām / (23.1) Par.?
puṣpaiḥ phalaiḥ preṣaṇaiśca toṣayāmāsa bhārata / (23.2) Par.?
*tataḥ sahasraṃ gurugāḥ saṃrakṣan vanyam āharat // (23.3) Par.?
devayānyapi taṃ vipraṃ niyamavratacāriṇam / (24.1) Par.?
devayānī
n.s.f.
← lalanā (24.2) [nmod]
∞ api
indecl.
tad
ac.s.m.
vipra
ac.s.m.
← paricar (24.2) [obj]
niyama
comp.
∞ vrata
comp.
∞ cārin
ac.s.m.
anugāyamānā lalanā rahaḥ paryacarat tadā / (24.2) Par.?
anugā
Pre. ind., n.s.f.
lalanā
n.s.f.
→ devayānī (24.1) [nmod:appos]
rahas
ac.s.n.
paricar
3. sg., Impf.
root
→ vipra (24.1) [obj]
tadā
indecl.
*gāyantaṃ caiva śuklaṃ ca dātāraṃ priyavādinam / (24.3) Par.?
*nāryo naraṃ kāmayante rūpiṇaṃ sragviṇaṃ tathā // (24.4) Par.?
pañca varṣaśatānyevaṃ kacasya carato vratam / (25.1) Par.?
tatrātīyur atho buddhvā dānavāstaṃ tataḥ kacam // (25.2) Par.?
gā rakṣantaṃ vane dṛṣṭvā rahasyekam amarṣitāḥ / (26.1) Par.?
jaghnur bṛhaspater dveṣād vidyārakṣārtham eva ca / (26.2) Par.?
hatvā śālāvṛkebhyaśca prāyacchaṃstilaśaḥ kṛtam // (26.3) Par.?
tato gāvo nivṛttāstā agopāḥ svaṃ niveśanam / (27.1) Par.?
tā dṛṣṭvā rahitā gāstu kacenābhyāgatā vanāt / (27.2) Par.?
uvāca vacanaṃ kāle devayānyatha bhārata // (27.3) Par.?
ahutaṃ cāgnihotraṃ te sūryaścāstaṃ gataḥ prabho / (28.1) Par.?
agopāścāgatā gāvaḥ kacastāta na dṛśyate // (28.2) Par.?
vyaktaṃ hato mṛto vāpi kacastāta bhaviṣyati / (29.1) Par.?
taṃ vinā na ca jīveyaṃ kacaṃ satyaṃ bravīmi te // (29.2) Par.?
śukra uvāca / (30.1) Par.?
ayam ehīti śabdena mṛtaṃ saṃjīvayāmyaham // (30.2) Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (31.1) Par.?
tataḥ saṃjīvanīṃ vidyāṃ prayujya kacam āhvayat / (31.2) Par.?
āhūtaḥ prādurabhavat kaco 'riṣṭo 'tha vidyayā / (31.3) Par.?
*kasmāccirāyito 'sīti pṛṣṭastām āha bhārgavīm / (31.4) Par.?
*kacaḥ / (31.5) Par.?
*samidhaśca kuśādīni kāṣṭhabhāraṃ ca bhāmini / (31.6) Par.?
*gṛhītvā śramabhārārto vaṭavṛkṣaṃ samāśritaḥ / (31.7) Par.?
*gāvaśca sahitāḥ sarvā vṛkṣacchāyām upāśritāḥ / (31.8) Par.?
*asurāstatra māṃ dṛṣṭvā kastvam ityabhyacodayan / (31.9) Par.?
*bṛhaspatisutaścāhaṃ kaca ityabhiviśrutaḥ / (31.10) Par.?
*ityuktamātre māṃ hatvā peśīkṛtvā tu dānavāḥ / (31.11) Par.?
*dattvā śālāvṛkebhyastu sukhaṃ jagmuḥ svam ālayam / (31.12) Par.?
*āhūto vidyayā bhadre bhārgaveṇa mahātmanā / (31.13) Par.?
*tvatsamīpam ihāyātaḥ kathaṃcit samajīvitaḥ / (31.14) Par.?
hato 'ham iti cācakhyau pṛṣṭo brāhmaṇakanyayā / (31.15) Par.?
*bhittvā bhittvā śarīrāṇi vṛkāṇāṃ sa viniṣpatat // (31.16) Par.?
sa punar devayānyoktaḥ puṣpāhāro yadṛcchayā / (32.1) Par.?
vanaṃ yayau tato vipro dadṛśur dānavāśca tam / (32.2) Par.?
*punastaṃ peṣayitvā tu samudrāmbhasyamiśrayan / (32.3) Par.?
*ciraṃ gataṃ punaḥ kanyā pitre taṃ saṃnyavedayat / (32.4) Par.?
*vipreṇa punar āhūto vidyayā gurudehajaḥ / (32.5) Par.?
*punar āvṛtya tad vṛttaṃ nyavedayata tat tathā / (32.6) Par.?
*bhedayitvā śarīrāṇi matsyādīnāṃ sa nirgataḥ / (32.7) Par.?
*devayānyā punastatra kadācid vanyam āhara / (32.8) Par.?
*ukto 'gacchad vanaṃ taṃ tu dadṛśur dānavāḥ punaḥ // (32.9) Par.?
tato dvitīyaṃ hatvā taṃ dagdhvā kṛtvā ca cūrṇaśaḥ / (33.1) Par.?
*saṃgṛhya pūrayitvā ca surayā samaloḍya ca / (33.2) Par.?
prāyacchan brāhmaṇāyaiva surāyām asurāstadā / (33.3) Par.?
*apibat surayā sārdhaṃ kacabhasma bhṛgūdvahaḥ / (33.4) Par.?
*sā sāyaṃtanavelāyām agopā gāḥ samāgatāḥ // (33.5) Par.?
devayānyatha bhūyo 'pi vākyaṃ pitaram abravīt / (34.1) Par.?
*vaiśaṃpāyanaḥ / (34.2) Par.?
*śrutvā putrīvacaḥ kāvyo mantreṇāhūtavān kacam / (34.3) Par.?
*jñātvā bahiṣṭham ajñātvā svakukṣisthaṃ kacaṃ nṛpa / (34.4) Par.?
puṣpāhāraḥ preṣaṇakṛt kacastāta na dṛśyate // (34.5) Par.?
śukra uvāca / (35.1) Par.?
*vidyayotthāpyamāno 'pi nābhyeti karavāṇi kim / (35.2) Par.?
bṛhaspateḥ sutaḥ putri kacaḥ pretagatiṃ gataḥ / (35.3) Par.?
vidyayā jīvito 'pyevaṃ hanyate karavāṇi kim // (35.4) Par.?
maivaṃ śuco mā ruda devayāni na tvādṛśī martyam anupraśocet / (36.1) Par.?
*yasyāstava brahma ca brāhmaṇāśca / (36.2) Par.?
*sendrā devā vasavo 'thāśvinau ca / (36.3) Par.?
surāśca viśve ca jagacca sarvam upasthitāṃ vaikṛtim ānamanti / (36.4) Par.?
*aśakyo 'sau jīvayituṃ dvijātiḥ / (36.5) Par.?
*saṃjīvito vadhyate caiva bhūyaḥ // (36.6) Par.?
devayānyuvāca / (37.1) Par.?
yasyāṅgirā vṛddhatamaḥ pitāmaho bṛhaspatiścāpi pitā tapodhanaḥ / (37.2) Par.?
ṛṣeḥ putraṃ tam atho vāpi pautraṃ kathaṃ na śoceyam ahaṃ na rudyām // (37.3) Par.?
sa brahmacārī ca tapodhanaśca sadotthitaḥ karmasu caiva dakṣaḥ / (38.1) Par.?
kacasya mārgaṃ pratipatsye na bhokṣye priyo hi me tāta kaco 'bhirūpaḥ // (38.2) Par.?
śukra uvāca / (39.1) Par.?
asaṃśayaṃ mām asurā dviṣanti ye me śiṣyaṃ nāgasaṃ sūdayanti / (39.2) Par.?
abrāhmaṇaṃ kartum icchanti raudrās te māṃ yathā prastutaṃ dānavair hi / (39.3) Par.?
apyasya pāpasya bhaved ihāntaḥ kaṃ brahmahatyā na dahed apīndram // (39.4) Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (40.1) Par.?
saṃcodito devayānyā maharṣiḥ punar āhvayat / (40.2) Par.?
saṃrambheṇaiva kāvyo hi bṛhaspatisutaṃ kacam / (40.3) Par.?
*sa pīḍito devayānyā maharṣiḥ / (40.4) Par.?
*samārabhat saṃrambhāccaiva kāvyaḥ / (40.5) Par.?
*kaco 'pi rājan sumahānubhāvo vidyābalāllabdhamatir mahātmā / (40.6) Par.?
*vaiśaṃpāyana uvāca / (40.7) Par.?
*akārayāmāsa tadā devayānyāḥ kṛte vibhuḥ // (40.8) Par.?
guror bhīto vidyayā copahūtaḥ śanair vācaṃ jaṭhare vyājahāra / (41.1) Par.?
*kacaḥ / (41.2) Par.?
*prasīda bhagavan mahyaṃ kaco 'ham abhivādaye / (41.3) Par.?
*yathā bahumataḥ putrastathā manyatu māṃ bhavān / (41.4) Par.?
tam abravīt kena pathopanīto mamodare tiṣṭhasi brūhi vipra / (41.5) Par.?
*asmin muhūrte hyasurān vināśya / (41.6) Par.?
*gacchāmi devān aham adya vipra // (41.7) Par.?
kaca uvāca / (42.1) Par.?
bhavatprasādān na jahāti māṃ smṛtiḥ smare ca sarvaṃ yacca yathā ca vṛttam / (42.2) Par.?
na tvevaṃ syāt tapaso vyayo me tataḥ kleśaṃ ghoram imaṃ sahāmi // (42.3) Par.?
asuraiḥ surāyāṃ bhavato 'smi datto hatvā dagdhvā cūrṇayitvā ca kāvya / (43.1) Par.?
brāhmīṃ māyām āsurī caiva māyā tvayi sthite katham evātivartet // (43.2) Par.?
śukra uvāca / (44.1) Par.?
kiṃ te priyaṃ karavāṇyadya vatse vadhena me jīvitaṃ syāt kacasya / (44.2) Par.?
nānyatra kukṣer mama bhedanena dṛśyet kaco madgato devayāni // (44.3) Par.?
devayānyuvāca / (45.1) Par.?
dvau māṃ śokāvagnikalpau dahetāṃ kacasya nāśastava caivopaghātaḥ / (45.2) Par.?
kacasya nāśe mama nāsti śarma tavopaghāte jīvituṃ nāsmi śaktā // (45.3) Par.?
śukra uvāca / (46.1) Par.?
saṃsiddharūpo 'si bṛhaspateḥ suta yat tvāṃ bhaktaṃ bhajate devayānī / (46.2) Par.?
vidyām imāṃ prāpnuhi jīvanīṃ tvaṃ na ced indraḥ kacarūpī tvam adya // (46.3) Par.?
na nivartet punar jīvan kaścid anyo mamodarāt / (47.1) Par.?
brāhmaṇaṃ varjayitvaikaṃ tasmād vidyām avāpnuhi // (47.2) Par.?
putro bhūtvā bhāvaya bhāvito mām asmād dehād upaniṣkramya tāta / (48.1) Par.?
samīkṣethā dharmavatīm avekṣāṃ guroḥ sakāśāt prāpya vidyāṃ savidyaḥ // (48.2) Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (49.1) Par.?
guroḥ sakāśāt samavāpya vidyāṃ bhittvā kukṣiṃ nirvicakrāma vipraḥ / (49.2) Par.?
kaco 'bhirūpo dakṣiṇaṃ brāhmaṇasya śuklātyaye paurṇamāsyām ivenduḥ // (49.3) Par.?
dṛṣṭvā ca taṃ patitaṃ brahmarāśim utthāpayāmāsa mṛtaṃ kaco 'pi / (50.1) Par.?
vidyāṃ siddhāṃ tām avāpyābhivādya tataḥ kacastaṃ gurum ityuvāca / (50.2) Par.?
*yaḥ śrotrayor amṛtaṃ saṃniṣiñced vidyām avidyasya yathā mamāyam / (50.3) Par.?
*taṃ manye 'haṃ pitaraṃ mātaraṃ ca / (50.4) Par.?
*tasmai na druhyet kṛtam asya jānan // (50.5) Par.?
ṛtasya dātāram anuttamasya nidhiṃ nidhīnāṃ caturanvayānām / (51.1) Par.?
ye nādriyante gurum arcanīyaṃ pāpāṃllokāṃste vrajantyapratiṣṭhān // (51.2) Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (52.1) Par.?
*śṛṇvatsu bhūteṣvidam āha kāvyaḥ / (52.2) Par.?
*samutthito brahmarāśiḥ purāṇaḥ / (52.3) Par.?
surāpānād vañcanāṃ prāpayitvā saṃjñānāśaṃ caiva tathātighoram / (52.4) Par.?
dṛṣṭvā kacaṃ cāpi tathābhirūpaṃ pītaṃ tadā surayā mohitena // (52.5) Par.?
samanyur utthāya mahānubhāvas tadośanā viprahitaṃ cikīrṣuḥ / (53.1) Par.?
kāvyaḥ svayaṃ vākyam idaṃ jagāda surāpānaṃ prati vai jātaśaṅkaḥ // (53.2) Par.?
yo brāhmaṇo 'dya prabhṛtīha kaścin mohāt surāṃ pāsyati mandabuddhiḥ / (54.1) Par.?
apetadharmo brahmahā caiva sa syād asmiṃlloke garhitaḥ syāt pare ca // (54.2) Par.?
mayā cemāṃ vipradharmoktisīmāṃ maryādāṃ vai sthāpitāṃ sarvaloke / (55.1) Par.?
santo viprāḥ śuśruvāṃso gurūṇāṃ devā lokāścopaśṛṇvantu sarve / (55.2) Par.?
*brahmahatyāsamaṃ tasya pāpaṃ syād brāhmaṇasya tu / (55.3) Par.?
*yaḥ pāsyati surāṃ mohān narakaṃ cāpi yāsyati // (55.4) Par.?
itīdam uktvā sa mahānubhāvas taponidhīnāṃ nidhir aprameyaḥ / (56.1) Par.?
tān dānavān daivavimūḍhabuddhīn idaṃ samāhūya vaco 'bhyuvāca // (56.2) Par.?
ācakṣe vo dānavā bāliśāḥ stha siddhaḥ kaco vatsyati matsakāśe / (57.1) Par.?
saṃjīvanīṃ prāpya vidyāṃ mahārthāṃ tulyaprabhāvo brahmaṇā brahmabhūtaḥ / (57.2) Par.?
*yo 'kārṣīd duṣkaraṃ karma devānāṃ kāraṇāt kacaḥ / (57.3) Par.?
*na tatkīrtir jarāṃ gacched yājñīyaśca bhaviṣyati / (57.4) Par.?
*etāvad uktvā vacanaṃ virarāma sa bhārgavaḥ / (57.5) Par.?
*dānavā vismayāviṣṭāḥ prayayuḥ svaṃ niveśanam // (57.6) Par.?
guror uṣya sakāśe tu daśa varṣaśatāni saḥ / (58.1) Par.?
anujñātaḥ kaco gantum iyeṣa tridaśālayam // (58.2) Par.?
Duration=0.44523596763611 secs.