UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 3017
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
bhīṣma uvāca / (1.1)
Par.?
punar bharatavaṃśasya hetuṃ saṃtānavṛddhaye / (1.2)
Par.?
vakṣyāmi niyataṃ mātastan me nigadataḥ śṛṇu // (1.3)
Par.?
brāhmaṇo guṇavān kaścid dhanenopanimantryatām / (2.1)
Par.?
vicitravīryakṣetreṣu yaḥ samutpādayet prajāḥ // (2.2)
Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (3.1)
Par.?
tataḥ satyavatī bhīṣmaṃ vācā saṃsajjamānayā / (3.2)
Par.?
vihasantīva savrīḍam idaṃ vacanam abravīt / (3.3)
Par.?
*
vaiśaṃpāyanaḥ / (3.8)
Par.?
*
bhīṣmasya tu vacaḥ śrutvā dharmyaṃ hetvarthasaṃhitam / (3.9)
Par.?
*
mātā satyavatī bhīṣmaṃ punar evābhyabhāṣata / (3.10)
Par.?
*
aucathyam adhikṛtyedam aṅgaṃ ca yad udāhṛtam / (3.11)
Par.?
*
paurāṇī śrutir ityeṣā prāptakālam idaṃ kuru / (3.12)
Par.?
*
tvaṃ hi putra kulasyāsya jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaśca bhārata / (3.13)
Par.?
*
yathā ca te pitur vākyaṃ mama kāryaṃ tavānagha / (3.14)
Par.?
*
mama putrastava bhrātā yavīyān supriyaśca te / (3.15)
Par.?
*
bāla eva gataḥ svargaṃ bhārato bharatarṣabha / (3.16)
Par.?
*
ime mahiṣyau tasyeha kāśirājasute ubhe / (3.17)
Par.?
*
rūpayauvanasampanne putrakāme ca bhārata / (3.18)
Par.?
*
dharmam etat paraṃ jñātvā saṃtānāya kulasya ca / (3.19)
Par.?
*
ābhyāṃ mama niyogāt tu dharmaṃ caritum arhasi / (3.20)
Par.?
*
asaṃśayaṃ paro dharmastvayā mātaḥ prakīrtitaḥ / (3.21)
Par.?
*
tvam apyetāṃ pratijñāṃ tu vettha yā paramā mayi / (3.22)
Par.?
*
jānīṣe yat tadā vṛttaṃ śulkahetostvadantare / (3.23)
Par.?
*
tat satyavati satyaṃ vai punar eva bravīmi te / (3.24)
Par.?
*
tan na jātvanyathā kāryaṃ lokānām api saṃkṣaye / (3.25)
Par.?
*
parityajeyaṃ trailokyaṃ rājyaṃ deveṣu vā punaḥ / (3.26)
Par.?
*
yad vābhyadhikam etābhyāṃ na tu satyaṃ parityaje / (3.27)
Par.?
*
tyajecca pṛthivī gandham āpaśca rasam uttamam / (3.28)
Par.?
*
jyotiśca paramaṃ rūpaṃ vāyuḥ sparśaguṇaṃ tyajet / (3.29)
Par.?
*
tyajecca ghoṣam ākāśaḥ somaḥ śītatvam utsṛjet / (3.30)
Par.?
*
prabhāṃ samutsṛjed arko dhūmaketur athoṣṇatām / (3.31)
Par.?
*
vṛtrahā vikramaṃ jahyād dharmaṃ jahyācca dharmarāṭ / (3.32)
Par.?
*
amaratvasya vā hetostrailokyasadanasya vā / (3.33)
Par.?
*
utsṛjeyam ahaṃ prāṇān na tu satyaṃ kathaṃcana / (3.34)
Par.?
*
jānāmi tvayi dharmajña satyaṃ satyavatāṃ vara / (3.35)
Par.?
*
icchaṃstvam iha lokāṃstrīn sṛjer anyān ariṃdama / (3.36)
Par.?
*
yathā tu vaḥ kulaṃ caiva dharmaśca na parābhavet / (3.37)
Par.?
*
suhṛdaśca suhṛṣṭāḥ syustathā tvaṃ kartum arhasi / (3.38)
Par.?
*
tvam eva kulavṛddhāsi gauravaṃ tu paraṃ tvayi / (3.39)
Par.?
*
sopāyaṃ kulasaṃtāne vaktum arhasi naḥ param / (3.40)
Par.?
*
striyo hi paramaṃ guhyaṃ dhārayanti kule kule / (3.41)
Par.?
*
puruṣāṃścāpi māyābhir bahvībhir upagṛhṇate / (3.42)
Par.?
*
sā satyavati saṃpaśya dharmaṃ satyaparāyaṇe / (3.43)
Par.?
*
yathā na jahyāṃ satyaṃ ca na sīdecca kulaṃ hi naḥ // (3.44)
Par.?
satyam etan mahābāho yathā vadasi bhārata / (4.1)
Par.?
viśvāsāt te pravakṣyāmi saṃtānāya kulasya ca / (4.2)
Par.?
*
vaiśaṃpāyanaḥ / (4.3)
Par.?
*
evam uktvā tato bhīṣmaṃ taṃ mātā pratyabhāṣata / (4.4)
Par.?
*
rocate me vacastubhyaṃ mamāpi vacanaṃ śṛṇu / (4.5)
Par.?
na te śakyam anākhyātum āpaddhīyaṃ tathāvidhā // (4.6)
Par.?
tvam eva naḥ kule dharmastvaṃ satyaṃ tvaṃ parā gatiḥ / (5.1)
Par.?
*
yat tvaṃ vakṣyasi tat kāryam asmābhir iti me matiḥ / (5.2)
Par.?
*
yan me bālye purā vṛttaṃ kumāryāstacchṛṇuṣva me / (5.3)
Par.?
tasmān niśamya vākyaṃ me kuruṣva yad anantaram / (5.4)
Par.?
*
śṛṇu bhīṣma vaco mahyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam / (5.5)
Par.?
*
na ca visrambhakathitaṃ bhavān sūcitum arhati / (5.6)
Par.?
*
yastu rājā vasur nāma śrutaste bharatarṣabha / (5.7)
Par.?
*
tasya śuklād ahaṃ matsyā dhṛtā kukṣau purā kila / (5.8)
Par.?
*
mātaraṃ me jalāddhṛtvā dāśaḥ paramadharmavit / (5.9)
Par.?
*
māṃ tu svagṛham ānīya duhitṛtve hyakalpayat // (5.10)
Par.?
dharmayuktasya dharmātman pitur āsīt tarī mama / (6.1)
Par.?
sā kadācid ahaṃ tatra gatā prathamayauvane / (6.2)
Par.?
*
atārayaṃ janaṃ tatra pāragāminam añjasā // (6.3)
Par.?
atha dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ paramarṣiḥ parāśaraḥ / (7.1)
Par.?
ājagāma tarīṃ dhīmāṃstariṣyan yamunāṃ nadīm // (7.2)
Par.?
sa tāryamāṇo yamunāṃ mām upetyābravīt tadā / (8.1)
Par.?
sāntvapūrvaṃ muniśreṣṭhaḥ kāmārto madhuraṃ bahu / (8.2)
Par.?
*
uktvā janmakulaṃ mahyaṃ nāsi dāśasuteti ca // (8.3)
Par.?
tam ahaṃ śāpabhītā ca pitur bhītā ca bhārata / (9.1)
Par.?
varair asulabhair uktā na pratyākhyātum utsahe / (9.2)
Par.?
*
prekṣya tāṃstu mahābhāgān pare pāre ṛṣīn sthitān / (9.3)
Par.?
*
yamunātīravinyastān pradīptān iva pāvakān / (9.4)
Par.?
*
purastād aruṇaścaiva taruṇaḥ saṃprakāśate / (9.5)
Par.?
*
yenaiṣā tāmravastreva dyauḥ kṛtā pravijṛmbhitā / (9.6)
Par.?
*
uktamātro mayā tatra nīhāram asṛjat prabhuḥ / (9.7)
Par.?
*
parāśaraḥ satyadhṛtir dvīpe ca yamunāmbhasi // (9.8)
Par.?
abhibhūya sa māṃ bālāṃ tejasā vaśam ānayat / (10.1)
Par.?
tamasā lokam āvṛtya naugatām eva bhārata // (10.2)
Par.?
matsyagandho mahān āsīt purā mama jugupsitaḥ / (11.1)
Par.?
tam apāsya śubhaṃ gandham imaṃ prādāt sa me muniḥ / (11.2)
Par.?
*
kanyātvaṃ ca dadau prītaḥ punar vidvāṃstapodhanaḥ / (11.3)
Par.?
*
tasya vīryam ahaṃ dṛṣṭvā tathā yuktaṃ mahātmanaḥ / (11.4)
Par.?
*
vismitā vyathitā caiva prādām ātmānam eva ca / (11.5)
Par.?
*
vasiṣṭhena samānītā yājñavalkyādayo dvijāḥ / (11.6)
Par.?
*
kṛtvā vivāhaṃ me sarve pratijagmur yathāgatam / (11.7)
Par.?
*
tatastadā mahātmā sa kanyāyāṃ mayi bhārata / (11.8)
Par.?
*
prahṛṣṭo 'janayat putraṃ dvīpa eva parāśaraḥ / (11.9)
Par.?
*
himaṃ caivāsṛjad dhīmān dvīpaṃ ca yamunāmbhasi / (11.10)
Par.?
*
tataḥ pitā vasuścaiva pitaraśca tapodhanāḥ // (11.11)
Par.?
tato mām āha sa munir garbham utsṛjya māmakam / (12.1)
Par.?
dvīpe 'syā eva saritaḥ kanyaiva tvaṃ bhaviṣyasi / (12.2)
Par.?
*
evam uktvā gataḥ so 'tha ṛṣiḥ paramadharmavit / (12.3)
Par.?
*
mamāpi prasavo jātastatkṣaṇād eva bhārata // (12.4)
Par.?
pārāśaryo mahāyogī sa babhūva mahān ṛṣiḥ / (13.1)
Par.?
kanyāputro mama purā dvaipāyana iti smṛtaḥ // (13.2)
Par.?
yo vyasya vedāṃścaturastapasā bhagavān ṛṣiḥ / (14.1)
Par.?
loke vyāsatvam āpede kārṣṇyāt kṛṣṇatvam eva ca // (14.2)
Par.?
satyavādī śamaparastapasvī dagdhakilbiṣaḥ / (15.1)
Par.?
*
sadyotpannaḥ sa tu mahān saha pitrā tato gataḥ / (15.2)
Par.?
sa niyukto mayā vyaktaṃ tvayā ca amitadyute / (15.3)
Par.?
bhrātuḥ kṣetreṣu kalyāṇam apatyaṃ janayiṣyati // (15.4)
Par.?
sa hi mām uktavāṃstatra smareḥ kṛtyeṣu mām iti / (16.1)
Par.?
taṃ smariṣye mahābāho yadi bhīṣma tvam icchasi / (16.2)
Par.?
*
tava cānumate kāmam ābhyām utpādayet prajāḥ // (16.3)
Par.?
tava hyanumate bhīṣma niyataṃ sa mahātapāḥ / (17.1)
Par.?
vicitravīryakṣetreṣu putrān utpādayiṣyati // (17.2)
Par.?
*
ityuktamātre bhīṣmastu mūrdhnyañjalikṛto 'hṛṣat / (18.1)
Par.?
*
sarvavit sarvakartā ca yadyetat tat karoti ca / (18.2)
Par.?
maharṣeḥ kīrtane tasya bhīṣmaḥ prāñjalir abravīt / (18.3)
Par.?
*
deśakālau tu jānāmi kriyatām arthasiddhaye / (18.4)
Par.?
dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca trīn etān yo 'nupaśyati // (18.5)
Par.?
artham arthānubandhaṃ ca dharmaṃ dharmānubandhanam / (19.1)
Par.?
kāmaṃ kāmānubandhaṃ ca viparītān pṛthak pṛthak / (19.2)
Par.?
*
śubhaṃ śubhānubandhaṃ ca tāṃścaiva trividhān punaḥ / (19.3)
Par.?
yo vicintya dhiyā samyag vyavasyati sa buddhimān / (19.4)
Par.?
*
punaḥ punar yo vicintya dhiyā samyag vyavasyati / (19.5)
Par.?
*
sa buddhimān manuṣyeṣu sa naraḥ kṛtsnakarmakṛt // (19.6)
Par.?
tad idaṃ dharmayuktaṃ ca hitaṃ caiva kulasya naḥ / (20.1)
Par.?
uktaṃ bhavatyā yacchreyaḥ paramaṃ rocate mama // (20.2)
Par.?
tatastasmin pratijñāte bhīṣmeṇa kurunandana / (21.1)
Par.?
kṛṣṇadvaipāyanaṃ kālī cintayāmāsa vai munim / (21.2)
Par.?
*
tasyāḥ sa cintitaṃ jñātvā satyavatyā mahātapāḥ // (21.3)
Par.?
sa vedān vibruvan dhīmān mātur vijñāya cintitam / (22.1)
Par.?
prādurbabhūvāviditaḥ kṣaṇena kurunandana // (22.2)
Par.?
tasmai pūjāṃ tadā dattvā sutāya vidhipūrvakam / (23.1)
Par.?
pariṣvajya ca bāhubhyāṃ prasnavair abhiṣicya ca / (23.2)
Par.?
mumoca bāṣpaṃ dāśeyī putraṃ dṛṣṭvā cirasya tam // (23.3)
Par.?
tām adbhiḥ pariṣicyārtāṃ maharṣir abhivādya ca / (24.1)
Par.?
mātaraṃ pūrvajaḥ putro vyāso vacanam abravīt // (24.2)
Par.?
bhavatyā yad abhipretaṃ tad ahaṃ kartum āgataḥ / (25.1)
Par.?
śādhi māṃ dharmatattvajñe karavāṇi priyaṃ tava // (25.2)
Par.?
tasmai pūjāṃ tato 'kārṣīt purodhāḥ paramarṣaye / (26.1)
Par.?
sa ca tāṃ pratijagrāha vidhivan mantrapūrvakam / (26.2)
Par.?
*
pūjito mantrapūrvaṃ tu vidhivat prītim āpa saḥ // (26.3)
Par.?
tam āsanagataṃ mātā pṛṣṭvā kuśalam avyayam / (27.1)
Par.?
*
ācacakṣe krameṇāsmai tadartham abhicintitam / (27.2)
Par.?
satyavatyabhivīkṣyainam uvācedam anantaram // (27.3)
Par.?
mātāpitroḥ prajāyante putrāḥ sādhāraṇāḥ kave / (28.1)
Par.?
teṣāṃ pitā yathā svāmī tathā mātā na saṃśayaḥ // (28.2)
Par.?
vidhātṛvihitaḥ sa tvaṃ yathā me prathamaḥ sutaḥ / (29.1)
Par.?
vicitravīryo brahmarṣe tathā me 'varajaḥ sutaḥ // (29.2)
Par.?
yathaiva pitṛto bhīṣmastathā tvam api mātṛtaḥ / (30.1)
Par.?
bhrātā vicitravīryasya yathā vā putra manyase // (30.2)
Par.?
ayaṃ śāṃtanavaḥ satyaṃ pālayan satyavikramaḥ / (31.1)
Par.?
buddhiṃ na kurute 'patye tathā rājyānuśāsane // (31.2)
Par.?
sa tvaṃ vyapekṣayā bhrātuḥ saṃtānāya kulasya ca / (32.1)
Par.?
bhīṣmasya cāsya vacanān niyogācca mamānagha // (32.2)
Par.?
anukrośācca bhūtānāṃ sarveṣāṃ rakṣaṇāya ca / (33.1)
Par.?
ānṛśaṃsyena yad brūyāṃ tacchrutvā kartum arhasi // (33.2)
Par.?
yavīyasastava bhrātur bhārye surasutopame / (34.1)
Par.?
rūpayauvanasampanne putrakāme ca dharmataḥ // (34.2)
Par.?
tayor utpādayāpatyaṃ samartho hyasi putraka / (35.1)
Par.?
anurūpaṃ kulasyāsya saṃtatyāḥ prasavasya ca // (35.2)
Par.?
vyāsa uvāca / (36.1)
Par.?
vettha dharmaṃ satyavati paraṃ cāparam eva ca / (36.2)
Par.?
yathā ca tava dharmajñe dharme praṇihitā matiḥ // (36.3)
Par.?
tasmād ahaṃ tvanniyogād dharmam uddiśya kāraṇam / (37.1)
Par.?
īpsitaṃ te kariṣyāmi dṛṣṭaṃ hyetat purātanam // (37.2)
Par.?
bhrātuḥ putrān pradāsyāmi mitrāvaruṇayoḥ samān / (38.1)
Par.?
vrataṃ caretāṃ te devyau nirdiṣṭam iha yan mayā // (38.2)
Par.?
saṃvatsaraṃ yathānyāyaṃ tataḥ śuddhe bhaviṣyataḥ / (39.1)
Par.?
na hi mām avratopetā upeyāt kācid aṅganā / (39.2)
Par.?
*
na hi mām arhataḥ prāptum aśuddhe kosalātmaje / (39.3)
Par.?
*
evaṃ satyavatī dharmaṃ paramaṃ jñātum arhasi // (39.4)
Par.?
satyavatyuvāca / (40.1)
Par.?
yathā sadyaḥ prapadyeta devī garbhaṃ tathā kuru / (40.2)
Par.?
arājakeṣu rāṣṭreṣu nāsti vṛṣṭir na devatāḥ / (40.3)
Par.?
*
prajānāthā vinaśyati / (40.4)
Par.?
*
naśyanti ca kriyāḥ sarvāḥ // (40.5)
Par.?
katham arājakaṃ rāṣṭraṃ śakyaṃ dhārayituṃ prabho / (41.1)
Par.?
tasmād garbhaṃ samādhatsva bhīṣmastaṃ vardhayiṣyati // (41.2)
Par.?
vyāsa uvāca / (42.1)
Par.?
yadi putraḥ pradātavyo mayā kṣipram akālikam / (42.2)
Par.?
virūpatāṃ me sahatām etad asyāḥ paraṃ vratam // (42.3)
Par.?
yadi me sahate gandhaṃ rūpaṃ veṣaṃ tathā vapuḥ / (43.1)
Par.?
adyaiva garbhaṃ kausalyā viśiṣṭaṃ pratipadyatām / (43.2)
Par.?
*
tasya cāpi śataṃ putrā bhavitāro na saṃśayaḥ / (43.3)
Par.?
*
goptāraḥ kuruvaṃśasya bhavatyāḥ śokanāśanāḥ // (43.4)
Par.?
vaiśaṃpāyana uvāca / (44.1)
Par.?
*
evam uktvā mahātejā vyāsaḥ satyavatīṃ tadā / (44.2)
Par.?
*
śayane tvatha kausalyā śucivastrā svalaṃkṛtā / (44.3)
Par.?
samāgamanam ākāṅkṣann iti so 'ntarhito muniḥ / (44.4)
Par.?
tato 'bhigamya sā devī snuṣāṃ rahasi saṃgatām / (44.5)
Par.?
dharmyam arthasamāyuktam uvāca vacanaṃ hitam // (44.6)
Par.?
kausalye dharmatantraṃ yad bravīmi tvāṃ nibodha me / (45.1)
Par.?
bharatānāṃ samucchedo vyaktaṃ madbhāgyasaṃkṣayāt // (45.2)
Par.?
vyathitāṃ māṃ ca samprekṣya pitṛvaṃśaṃ ca pīḍitam / (46.1)
Par.?
bhīṣmo buddhim adān me 'tra dharmasya ca vivṛddhaye / (46.2)
Par.?
*
ahaṃ tvām adya vakṣyāmi buddhyā niścitya bhāmini / (46.3)
Par.?
*
śrutvā tu tadvacaḥ subhru kartum arhasi nānyathā // (46.4)
Par.?
sā ca buddhistavādhīnā putri jñātaṃ mayeti ha / (47.1)
Par.?
naṣṭaṃ ca bhārataṃ vaṃśaṃ punar eva samuddhara / (47.2) Par.?
*
garbhaṃ dhāraya kalyāṇi devarasya mahātmanaḥ // (47.3)
Par.?
putraṃ janaya suśroṇi devarājasamaprabham / (48.1)
Par.?
sa hi rājyadhuraṃ gurvīm udvakṣyati kulasya naḥ / (48.2)
Par.?
*
evam uktvā tu sā devī snuṣāṃ satyavatī tadā // (48.3)
Par.?
sā dharmato 'nunīyaināṃ kathaṃcid dharmacāriṇīm / (49.1)
Par.?
bhojayāmāsa viprāṃśca devarṣīn atithīṃstathā // (49.2)
Par.?
Duration=0.29728293418884 secs.