UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 4528
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
vāsudeva uvāca / (1.1)
Par.?
jātasya bhārate vaṃśe tathā kuntyāḥ sutasya ca / (1.2) Par.?
yā vai yuktā matiḥ seyam arjunena pradarśitā // (1.3)
Par.?
na mṛtyoḥ samayaṃ vidma rātrau vā yadi vā divā / (2.1)
Par.?
na cāpi kaṃcid amaram ayuddhenāpi śuśrumaḥ // (2.2)
Par.?
etāvad eva puruṣaiḥ kāryaṃ hṛdayatoṣaṇam / (3.1)
Par.?
nayena vidhidṛṣṭena yad upakramate parān // (3.2)
Par.?
sunayasyānapāyasya saṃyuge paramaḥ kramaḥ / (4.1)
Par.?
saṃśayo jāyate sāmye sāmyaṃ ca na bhaved dvayoḥ // (4.2)
Par.?
te vayaṃ nayam āsthāya śatrudehasamīpagāḥ / (5.1)
Par.?
katham antaṃ na gacchema vṛkṣasyeva nadīrayāḥ / (5.2)
Par.?
pararandhre parākrāntāḥ svarandhrāvaraṇe sthitāḥ // (5.3)
Par.?
vyūḍhānīkair anubalair nopeyād balavattaram / (6.1)
Par.?
iti buddhimatāṃ nītistanmamāpīha rocate // (6.2)
Par.?
anavadyā hyasaṃbuddhāḥ praviṣṭāḥ śatrusadma tat / (7.1)
Par.?
śatrudeham upākramya taṃ kāmaṃ prāpnuyāmahe // (7.2)
Par.?
eko hyeva śriyaṃ nityaṃ bibharti puruṣarṣabha / (8.1)
Par.?
antarātmeva bhūtānāṃ tatkṣaye vai balakṣayaḥ / (8.2)
Par.?
*
catuḥkikku caturdaṃṣṭro dviśukto daśapadmavān / (8.3)
Par.?
*
ṣaḍ unnatair daśa bṛhat tribhir vyāptoti pārthivaḥ // (8.4)
Par.?
atha cet taṃ nihatyājau śeṣeṇābhisamāgatāḥ / (9.1)
Par.?
prāpnuyāma tataḥ svargaṃ jñātitrāṇaparāyaṇāḥ // (9.2)
Par.?
yudhiṣṭhira uvāca / (10.1)
Par.?
kṛṣṇa ko 'yaṃ jarāsaṃdhaḥ kiṃvīryaḥ kiṃparākramaḥ / (10.2)
Par.?
yastvāṃ spṛṣṭvāgnisadṛśaṃ na dagdhaḥ śalabho yathā // (10.3)
Par.?
kṛṣṇa uvāca / (11.1)
Par.?
śṛṇu rājañ jarāsaṃdho yadvīryo yatparākramaḥ / (11.2)
Par.?
yathā copekṣito 'smābhir bahuśaḥ kṛtavipriyaḥ // (11.3)
Par.?
akṣauhiṇīnāṃ tisṛṇām āsīt samaradarpitaḥ / (12.1)
Par.?
rājā bṛhadratho nāma magadhādhipatiḥ patiḥ // (12.2)
Par.?
rūpavān vīryasampannaḥ śrīmān atulavikramaḥ / (13.1)
Par.?
*
svarājyaṃ kārayāmāsa magadheṣu girivraje / (13.2)
Par.?
nityaṃ dīkṣākṛśatanuḥ śatakratur ivāparaḥ // (13.3)
Par.?
tejasā sūryasadṛśaḥ kṣamayā pṛthivīsamaḥ / (14.1)
Par.?
yamāntakasamaḥ kope śriyā vaiśravaṇopamaḥ // (14.2)
Par.?
tasyābhijanasaṃyuktair guṇair bharatasattama / (15.1)
Par.?
vyāpteyaṃ pṛthivī sarvā sūryasyeva gabhastibhiḥ // (15.2)
Par.?
sa kāśirājasya sute yamaje bharatarṣabha / (16.1)
Par.?
upayeme mahāvīryo rūpadraviṇasaṃmate // (16.2)
Par.?
tayoścakāra samayaṃ mithaḥ sa puruṣarṣabhaḥ / (17.1)
Par.?
nātivartiṣya ityevaṃ patnībhyāṃ saṃnidhau tadā // (17.2)
Par.?
sa tābhyāṃ śuśubhe rājā patnībhyāṃ manujādhipa / (18.1)
Par.?
priyābhyām anurūpābhyāṃ kareṇubhyām iva dvipaḥ // (18.2)
Par.?
tayor madhyagataś cāpi rarāja vasudhādhipaḥ / (19.1)
Par.?
gaṅgāyamunayor madhye mūrtimān iva sāgaraḥ // (19.2)
Par.?
viṣayeṣu nimagnasya tasya yauvanam atyagāt / (20.1)
Par.?
na ca vaṃśakaraḥ putrastasyājāyata kaścana // (20.2)
Par.?
maṅgalair bahubhir homaiḥ putrakāmābhir iṣṭibhiḥ / (21.1)
Par.?
nāsasāda nṛpaśreṣṭhaḥ putraṃ kulavivardhanam / (21.2)
Par.?
*
sa bhāryābhyāṃ saha tadā nirvedam agamad bhṛśam / (21.3)
Par.?
*
rājyaṃ cāpi parityajya tapovanam athāśrayat / (21.4)
Par.?
*
vāryamāṇaḥ prakṛtibhir nṛpabhaktyā viśāṃ pate // (21.5)
Par.?
atha kākṣīvataḥ putraṃ gautamasya mahātmanaḥ / (22.1)
Par.?
śuśrāva tapasi śrāntam udāraṃ caṇḍakauśikam // (22.2)
Par.?
yadṛcchayāgataṃ taṃ tu vṛkṣamūlam upāśritam / (23.1)
Par.?
patnībhyāṃ sahito rājā sarvaratnair atoṣayat / (23.2)
Par.?
*
bṛhadrathaṃ ca sa ṛṣir yathāvat pratyanandata / (23.3)
Par.?
*
upaviṣṭaśca tenātha anujñāto mahātmanā / (23.4)
Par.?
*
tam apṛcchat tadā vipraḥ kim āgamanam ityatha / (23.5)
Par.?
*
paurair anugatasyaiva patnībhyāṃ sahitasya ca / (23.6)
Par.?
*
sa uvāca muniṃ rājā bhagavannāsti me sutaḥ / (23.7)
Par.?
*
aputrasya vṛthā janma ityāhur munisattamāḥ / (23.8)
Par.?
*
tādṛśasya hi rājyena vṛddhatve kiṃ prayojanam / (23.9)
Par.?
*
so 'haṃ tapaścariṣyāmi patnībhyāṃ sahito vane / (23.10)
Par.?
*
nāprajasya mune kīrtiḥ svargaścaivākṣayo bhavet / (23.11)
Par.?
*
evam uktasya rājñā tu muneḥ kāruṇyam āgatam // (23.12)
Par.?
tam abravīt satyadhṛtiḥ satyavāg ṛṣisattamaḥ / (24.1)
Par.?
parituṣṭo 'smi te rājan varaṃ varaya suvrata // (24.2)
Par.?
tataḥ sabhāryaḥ praṇatastam uvāca bṛhadrathaḥ / (25.1)
Par.?
putradarśananairāśyād bāṣpagadgadayā girā // (25.2)
Par.?
bṛhadratha uvāca / (26.1)
Par.?
bhagavan rājyam utsṛjya prasthitasya tapovanam / (26.2)
Par.?
kiṃ vareṇālpabhāgyasya kiṃ rājyenāprajasya me // (26.3)
Par.?
kṛṣṇa uvāca / (27.1)
Par.?
etacchrutvā munir dhyānam agamat kṣubhitendriyaḥ / (27.2)
Par.?
tasyaiva cāmravṛkṣasya chāyāyāṃ samupāviśat // (27.3)
Par.?
tasyopaviṣṭasya muner utsaṅge nipapāta ha / (28.1)
Par.?
avātam aśukādaṣṭam ekam āmraphalaṃ kila // (28.2)
Par.?
tat pragṛhya muniśreṣṭho hṛdayenābhimantrya ca / (29.1)
Par.?
rājñe dadāvapratimaṃ putrasaṃprāptikārakam // (29.2)
Par.?
uvāca ca mahāprājñastaṃ rājānaṃ mahāmuniḥ / (30.1)
Par.?
gaccha rājan kṛtārtho 'si nivarta manujādhipa / (30.2)
Par.?
*
eṣa te tanayo rājanmā tapsīstvaṃ tapovane / (30.3)
Par.?
*
prajāḥ pālaya dharmeṇa eṣa dharmo mahīkṣitām / (30.4)
Par.?
*
yajasva vividhair yajñair indraṃ tarpaya cendunā / (30.5)
Par.?
*
putraṃ rājye pratiṣṭhāpya tata āśramam āvraja / (30.6)
Par.?
*
aṣṭau varān prayacchāmi tava putrasya pārthiva / (30.7)
Par.?
*
brahmaṇyatām ajeyatvaṃ yuddheṣu ca tathā ratim / (30.8)
Par.?
*
priyātitheyatāṃ caiva dīnānām anvavekṣaṇam / (30.9)
Par.?
*
tathā balaṃ ca sumahalloke kīrtiṃ ca śāśvatīm / (30.10)
Par.?
*
anurāgaṃ prajānāṃ ca dadau tasmai sa kauśikaḥ / (30.11)
Par.?
*
gaccha rājan kṛtārtho 'si nivartasva janādhipa / (30.12)
Par.?
*
anujñātaḥ sa ṛṣiṇā patnībhyāṃ sahito nṛpaḥ / (30.13)
Par.?
*
paurair anugataścāpi viveśa svapuraṃ punaḥ / (30.14)
Par.?
*
etacchrutvā muner vākyaṃ śirasā praṇipatya ca / (30.15)
Par.?
*
muneḥ pādau mahāprājñaḥ sa nṛpaḥ svagṛhaṃ gataḥ // (30.16)
Par.?
yathāsamayam ājñāya tadā sa nṛpasattamaḥ / (31.1)
Par.?
dvābhyām ekaṃ phalaṃ prādāt patnībhyāṃ bharatarṣabha / (31.2)
Par.?
*
muneśca bahumānena kālasya ca viparyayāt // (31.3)
Par.?
te tad āmraṃ dvidhā kṛtvā bhakṣayāmāsatuḥ śubhe / (32.1)
Par.?
bhāvitvād api cārthasya satyavākyāt tathā muneḥ // (32.2)
Par.?
tayoḥ samabhavad garbhaḥ phalaprāśanasaṃbhavaḥ / (33.1)
Par.?
te ca dṛṣṭvā narapatiḥ parāṃ mudam avāpa ha // (33.2)
Par.?
atha kāle mahāprājña yathāsamayam āgate / (34.1)
Par.?
prajāyetām ubhe rājañ śarīraśakale tadā // (34.2)
Par.?
ekākṣibāhucaraṇe ardhodaramukhasphije / (35.1)
Par.?
dṛṣṭvā śarīraśakale pravepāte ubhe bhṛśam // (35.2)
Par.?
udvigne saha saṃmantrya te bhaginyau tadābale / (36.1)
Par.?
sajīve prāṇiśakale tatyajāte suduḥkhite // (36.2)
Par.?
tayor dhātryau susaṃvīte kṛtvā te garbhasaṃplave / (37.1)
Par.?
nirgamyāntaḥpuradvārāt samutsṛjyāśu jagmatuḥ / (37.2)
Par.?
*
dukūlābhyāṃ susaṃchanne pāṇḍarābhyām ubhe tadā / (37.3)
Par.?
*
ajñāte kasyacit te tu jahatuste catuṣpathe / (37.4)
Par.?
*
tato viviśatur dhātryau punar antaḥpuraṃ tadā / (37.5)
Par.?
*
kathayāmāsatur ubhe devībhyāṃ tu pṛthak pṛthak // (37.6)
Par.?
te catuṣpathanikṣipte jarā nāmātha rākṣasī / (38.1)
Par.?
jagrāha manujavyāghra māṃsaśoṇitabhojanā // (38.2)
Par.?
kartukāmā sukhavahe śakale sā tu rākṣasī / (39.1)
Par.?
saṃghaṭṭayāmāsa tadā vidhānabalacoditā // (39.2)
Par.?
te samānītamātre tu śakale puruṣarṣabha / (40.1)
Par.?
ekamūrtikṛte vīraḥ kumāraḥ samapadyata // (40.2)
Par.?
tataḥ sā rākṣasī rājan vismayotphullalocanā / (41.1)
Par.?
na śaśāka samudvoḍhuṃ vajrasāramayaṃ śiśum // (41.2)
Par.?
bālastāmratalaṃ muṣṭiṃ kṛtvā cāsye nidhāya saḥ / (42.1)
Par.?
prākrośad atisaṃrambhāt satoya iva toyadaḥ // (42.2)
Par.?
tena śabdena saṃbhrāntaḥ sahasāntaḥpure janaḥ / (43.1)
Par.?
nirjagāma naravyāghra rājñā saha paraṃtapa // (43.2)
Par.?
te cābale pariglāne payaḥpūrṇapayodhare / (44.1)
Par.?
nirāśe putralābhāya sahasaivābhyagacchatām // (44.2)
Par.?
atha dṛṣṭvā tathābhūte rājānaṃ ceṣṭasaṃtatim / (45.1)
Par.?
taṃ ca bālaṃ subalinaṃ cintayāmāsa rākṣasī // (45.2)
Par.?
nārhāmi viṣaye rājño vasantī putragṛddhinaḥ / (46.1)
Par.?
*
bālaṃ putram imaṃ hantuṃ dhārmikasya mahātmanaḥ / (46.2)
Par.?
bālaṃ putram upādātuṃ meghalekheva bhāskaram // (46.3)
Par.?
sā kṛtvā mānuṣaṃ rūpam uvāca manujādhipam / (47.1)
Par.?
bṛhadratha sutaste 'yaṃ maddattaḥ pratigṛhyatām // (47.2)
Par.?
tava patnīdvaye jāto dvijātivaraśāsanāt / (48.1)
Par.?
dhātrījanaparityakto mayāyaṃ parirakṣitaḥ // (48.2)
Par.?
tataste bharataśreṣṭha kāśirājasute śubhe / (49.1)
Par.?
taṃ bālam abhipatyāśu prasnavair abhiṣiñcatām // (49.2)
Par.?
tataḥ sa rājā saṃhṛṣṭaḥ sarvaṃ tad upalabhya ca / (50.1)
Par.?
apṛcchannavahemābhāṃ rākṣasīṃ tām arākṣasīm // (50.2)
Par.?
kā tvaṃ kamalagarbhābhe mama putrapradāyinī / (51.1)
Par.?
kāmayā brūhi kalyāṇi devatā pratibhāsi me // (51.2)
Par.?
Duration=0.42911791801453 secs.