Texts

Help

Select a text:
Bibliography
Select a chapter:
 (no revisions)
Show parallels  Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 4522
  • Click on a sentence to show its analysis
  • Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
yudhiṣṭhira uvāca / (1.1) Par.?
vac
3. sg., Perf.
root
uktaṃ tvayā buddhimatā yannānyo vaktum arhati / (1.2) Par.?
vac
PPP, n.s.n.
root
tvad
i.s.a.
buddhimat
i.s.m.
yad
ac.s.n.
∞ na
indecl.
∞ anya
n.s.m.
vac
Inf., indecl.
arh
3. sg., Pre. ind.
saṃśayānāṃ hi nirmoktā tvannānyo vidyate bhuvi // (1.3) Par.?
hi
indecl.
nirmoktṛ
n.s.m.
tvad
ab.s.a.
∞ na
indecl.
∞ anya
n.s.m.
vid
3. sg., Ind. pass.
root
bhū
l.s.f.
gṛhe gṛhe hi rājānaḥ svasya svasya priyaṃkarāḥ / (2.1) Par.?
gṛha
l.s.m.
gṛha
l.s.m.
hi
indecl.
← āp (2.2) [discourse]
rājan
n.p.m.
← tad (2.2) [nmod]
sva
g.s.m.
sva
g.s.m.
na ca sāmrājyam āptāste samrāṭśabdo hi kṛtsnabhāk // (2.2) Par.?
na
indecl.
ca
indecl.
sāmrājya
ac.s.n.
āp
PPP, n.p.m.
root
→ hi (2.1) [discourse]
∞ tad
n.p.m.
→ rājan (2.1) [nmod:appos]
samrāj
comp.
∞ śabda
n.s.m.
hi
indecl.
∞ bhāj
n.s.m.
root
kathaṃ parānubhāvajñaḥ svaṃ praśaṃsitum arhati / (3.1) Par.?
katham
indecl.
para
comp.
∞ anubhāva
comp.
∞ jña
n.s.m.
sva
ac.s.m.
praśaṃs
Inf., indecl.
arh
3. sg., Pre. ind.
root
pareṇa samavetastu yaḥ praśastaḥ sa pūjyate // (3.2) Par.?
para
i.s.m.
samave
PPP, n.s.m.
∞ tu
indecl.
yad
n.s.m.
praśaṃs
PPP, n.s.m.
tad
n.s.m.
pūjay
3. sg., Ind. pass.
root
viśālā bahulā bhūmir bahuratnasamācitā / (4.1) Par.?
viśāla
n.s.f.
root
bahula
n.s.f.
bhūmi
n.s.f.
bahu
comp.
∞ ratna
comp.
∞ samāci
PPP, n.s.f.
dūraṃ gatvā vijānāti śreyo vṛṣṇikulodvaha // (4.2) Par.?
dūra
ac.s.n.
gam
Abs., indecl.
vijñā
3. sg., Pre. ind.
root
śreyas
ac.s.n.
∞ kula
comp.
∞ udvaha
v.s.m.
śamam eva paraṃ manye na tu mokṣād bhavecchamaḥ / (5.1) Par.?
śama
ac.s.m.
eva
indecl.
para
ac.s.m.
man
1. sg., Pre. ind.
root
na
indecl.
tu
indecl.
mokṣa
ab.s.m.
bhū
3. sg., Pre. opt.
root
∞ śama
n.s.m.
ārambhe pārameṣṭhyaṃ tu na prāpyam iti me matiḥ // (5.2) Par.?
ārambha
l.s.m.
tu
indecl.
na
indecl.
prāp
Ger., n.s.n.
iti
indecl.
mad
g.s.a.
mati
n.s.f.
root
evam evābhijānanti kule jātā manasvinaḥ / (6.1) Par.?
evam
indecl.
eva
indecl.
∞ abhijñā
3. pl., Pre. ind.
root
kula
l.s.n.
jan
PPP, n.p.m.
manasvin
n.p.m.
kaścit kadācid eteṣāṃ bhavecchreṣṭho janārdana / (6.2) Par.?
kaścit
n.s.m.
kadācid
indecl.
etad
g.p.m.
bhū
3. sg., Pre. opt.
∞ śreṣṭha
n.s.m.
root
*vayaṃ caiva mahābhāga jarāsaṃdhabhayāt tadā / (6.3) Par.?
mad
n.p.a.
← śaṅk (6.4) [nsubj]
ca
indecl.
∞ eva
indecl.
mahābhāga
v.s.m.
→ mahābhāga (6.4) [conj]
→ anagha (6.4) [conj]
← śaṅk (6.4) [vocative]
∞ bhaya
ab.s.n.
→ daurātmya (6.4) [conj]
tadā,
indecl.
← śaṅk (6.4) [advmod]
*śaṅkitāḥ sma mahābhāga daurātmyāt tasya cānagha / (6.4) Par.?
śaṅk
PPP, n.p.m.
root
→ mad (6.3) [nsubj]
→ mahābhāga (6.3) [vocative]
→ tadā (6.3) [advmod]
sma
indecl.
mahābhāga
v.s.m.
← mahābhāga (6.3) [conj]
daurātmya
ab.s.n.
← bhaya (6.3) [conj]
tad
g.s.m.
ca
indecl.
∞ anagha.
v.s.m.
← mahābhāga (6.3) [conj]
*ahaṃ hi tava durdharṣa bhujavīryāśrayaḥ prabho / (6.5) Par.?
mad
n.s.a.
hi
indecl.
tvad
g.s.a.
bhuja
comp.
∞ vīrya
comp.
∞ āśraya
n.s.m.
root
prabhu.
v.s.m.
*nātmānaṃ balinaṃ manye tvayi tasmād viśaṅkite / (6.6) Par.?
na
indecl.
∞ ātman
ac.s.m.
balin
ac.s.m.
man
1. sg., Pre. ind.
root
tvad
l.s.a.
tasmāt
indecl.
viśaṅk.
PPP, l.s.m.
*tvatsakāśācca rāmācca bhīmasenācca mādhava / (6.7) Par.?
tvad
comp.
∞ sakāśa
ab.s.m.
→ arjuna (6.8) [conj]
← han (6.8) [obl]
∞ ca
indecl.
rāma
ab.s.m.
∞ ca
indecl.
bhīmasena
ab.s.m.
∞ ca
indecl.
mādhava,
v.s.m.
*arjunād vā mahābāho hantuṃ śakyo na veti vai / (6.8) Par.?
arjuna
ab.s.m.
← sakāśa (6.7) [conj]

indecl.
mahat
comp.
∞ bāhu
v.s.m.
han
Inf., indecl.
→ sakāśa (6.7) [obl]
śakya
n.s.m.
← jñā (6.9) [ccomp]
na
indecl.

indecl.
∞ iti
indecl.
vai,
indecl.
*evaṃ jānan hi vārṣṇeya vimṛśāmi punaḥ punaḥ / (6.9) Par.?
evam
indecl.
jñā
Pre. ind., n.s.m.
→ śakya (6.8) [ccomp]
hi
indecl.
vimṛś
1. sg., Pre. ind.
root
punar
indecl.
punar.
indecl.
*tvaṃ me pramāṇabhūto 'si sarvakāryeṣu keśava / (6.10) Par.?
tvad
n.s.a.
mad
g.s.a.
∞ bhū
PPP, n.s.m.
root
as
2. sg., Pre. ind.
sarva
comp.
∞ kārya
l.p.n.
keśava.
v.s.m.
*tacchrutvā cābravīd bhīmo vākyaṃ vākyaviśāradaḥ // (6.11) Par.?
tad
ac.s.n.
∞ śru
Abs., indecl.
ca
indecl.
∞ brū
3. sg., Impf.
root
bhīma
n.s.m.
vākya
ac.s.n.
vākya
comp.
∞ viśārada.
n.s.m.
bhīma uvāca / (7.1) Par.?
bhīma
n.s.m.
vac.
3. sg., Perf.
root
anārambhaparo rājā valmīka iva sīdati / (7.2) Par.?
∞ para
n.s.m.
rājan
n.s.m.
→ adhiṣṭhā (7.3) [acl:rel]
valmīka
l.s.m.
iva
indecl.
sad
3. sg., Pre. ind.
root
durbalaścānupāyena balinaṃ yo 'dhitiṣṭhati // (7.3) Par.?
durbala
n.s.m.
∞ ca
indecl.
∞ anupāya
i.s.n.
balin
ac.s.m.
yad
n.s.m.
adhiṣṭhā
3. sg., Pre. ind.
→ durbala (8.1) [conj]
← rājan (7.2) [acl]
atandritastu prāyeṇa durbalo balinaṃ ripum / (8.1) Par.?
atandrita
n.s.m.
∞ tu
indecl.
prāyeṇa
indecl.
durbala
n.s.m.
← adhiṣṭhā (7.3) [conj]
balin
ac.s.m.
ripu
ac.s.m.
jayet samyaṅ nayo rājannītyārthān ātmano hitān // (8.2) Par.?
ji
3. sg., Pre. opt.
root
samyak
indecl.
naya
n.s.m.
rājan
v.s.m.
∞ nīti
i.s.f.
∞ artha
ac.p.m.
ātman
g.s.m.
hita
ac.p.m.
kṛṣṇe nayo mayi balaṃ jayaḥ pārthe dhanaṃjaye / (9.1) Par.?
kṛṣṇa
l.s.m.
root
naya
n.s.m.
mad
l.s.a.
root
bala
n.s.n.
jaya
n.s.m.
pārtha
l.s.m.
root
māgadhaṃ sādhayiṣyāmo vayaṃ traya ivāgnayaḥ / (9.2) Par.?
māgadha
ac.s.m.
sādhay
1. pl., Fut.
root
mad
n.p.a.
tri
n.p.m.
iva
indecl.
∞ agni
n.p.m.
*tvadbuddhibalam āśritya sarvaṃ prāpsyati dharmarāṭ / (9.3) Par.?
tvad
comp.
∞ buddhi
comp.
∞ bala
ac.s.n.
āśri
Abs., indecl.
sarva
ac.s.n.
prāp
3. sg., Fut.
root
*jayo 'smākaṃ hi govinda yeṣāṃ nātho bhavān sadā // (9.4) Par.?
jaya
n.s.m.
mad
g.p.a.
root
hi
indecl.
govinda
v.s.m.
yad
g.p.m.
nātha
n.s.m.
bhavat
n.s.m.
sadā
indecl.
kṛṣṇa uvāca / (10.1) Par.?
vac
3. sg., Perf.
root
ādatte 'rthaparo bālo nānubandham avekṣate / (10.2) Par.?
ādā
3. sg., Pre. ind.
root
artha
comp.
∞ para
n.s.m.
bāla
n.s.m.
na
indecl.
∞ anubandha
ac.s.m.
avekṣ
3. sg., Pre. ind.
root
tasmād ariṃ na mṛṣyanti bālam arthaparāyaṇam / (10.3) Par.?
tasmāt
indecl.
ari
ac.s.m.
na
indecl.
mṛṣ
3. pl., Pre. ind.
root
bāla
ac.s.m.
artha
comp.
∞ parāyaṇa
ac.s.m.
*sarvān vaṃśyān anumṛśann ekam eva satāṃ yuge // (10.4) Par.?
hitvā karān yauvanāśvaḥ pālanācca bhagīrathaḥ / (11.1) Par.?

Abs., indecl.
kara
ac.p.m.
yauvanāśva
n.s.m.
→ kārtavīrya (11.2) [conj]
→ bharata (11.2) [conj]
→ marutta (11.3) [conj]
← pañcan (11.3) [dislocated]
pālana
ab.s.n.
∞ ca
indecl.
kārtavīryastapoyogād balāt tu bharato vibhuḥ / (11.2) Par.?
kārtavīrya
n.s.m.
← yauvanāśva (11.1) [conj]
∞ tapas
comp.
∞ yoga
ab.s.m.
bala
ab.s.n.
tu
indecl.
bharata
n.s.m.
← yauvanāśva (11.1) [conj]
vibhu
n.s.m.
ṛddhyā maruttastān pañca samrāja iti śuśrumaḥ / (11.3) Par.?
ṛddhi
i.s.f.
marutta
n.s.m.
← yauvanāśva (11.1) [conj]
∞ tad
ac.p.m.
pañcan
ac.p.m.
→ yauvanāśva (11.1) [dislocated]
samrāj
n.p.m.
iti
indecl.
śru
1. pl., Perf.
root
*sāmrājyam icchataste tu sarvākāraṃ yudhiṣṭhira / (11.4) Par.?
*sarvān vaṃśān anumṛśannaite santi yuge yuge // (11.5) Par.?
nigrāhyalakṣaṇaṃ prāpto dharmārthanayalakṣaṇaiḥ / (12.1) Par.?
nigrah
Ger., comp.
∞ lakṣaṇa
ac.s.n.
prāp
PPP, n.s.m.
root
→ jarāsaṃdha (12.2) [nsubj]
dharma
comp.
∞ artha
comp.
∞ naya
comp.
∞ lakṣaṇa
i.p.n.
bārhadratho jarāsaṃdhastad viddhi bharatarṣabha // (12.2) Par.?
jarāsaṃdha
n.s.m.
← prāp (12.1) [nsubj]
∞ tad
ac.s.n.
vid
2. sg., Pre. imp.
root
bharata
comp.
∞ ṛṣabha
v.s.m.
na cainam anurudhyante kulānyekaśataṃ nṛpāḥ / (13.1) Par.?
na
indecl.
ca
indecl.
∞ enad
ac.s.m.
anurudh
3. pl., Ind. pass.
root
kula
n.p.n.
∞ eka
comp.
∞ śata
n.s.n.
nṛpa
n.p.m.
tasmād etadbalād eva sāmrājyaṃ kurute 'dya saḥ // (13.2) Par.?
tasmāt
indecl.
etad
comp.
∞ bala
ab.s.n.
eva
indecl.
sāmrājya
ac.s.n.
kṛ
3. sg., Pre. ind.
root
adya
indecl.
tad
n.s.m.
ratnabhājo hi rājāno jarāsaṃdham upāsate / (14.1) Par.?
ratna
comp.
∞ bhāj
n.p.m.
hi
indecl.
rājan
n.p.m.
upās.
3. pl., Pre. ind.
root
na ca tuṣyati tenāpi bālyād anayam āsthitaḥ // (14.2) Par.?
na
indecl.
ca
indecl.
tuṣ
3. sg., Pre. ind.
root
tena
indecl.
∞ api
indecl.
bālya
ab.s.n.
anaya
ac.s.m.
āsthā.
PPP, n.s.m.
mūrdhābhiṣiktaṃ nṛpatiṃ pradhānapuruṣaṃ balāt / (15.1) Par.?
nṛpati
ac.s.m.
← ādā (15.2) [obj]
∞ puruṣa
ac.s.m.
bala,
ab.s.n.
ādatte na ca no dṛṣṭo 'bhāgaḥ puruṣataḥ kvacit // (15.2) Par.?
ādā
3. sg., Pre. ind.
root
→ nṛpati (15.1) [obj]
na
indecl.
ca
indecl.
na
indecl.
∞ u
indecl.
dṛś
PPP, n.s.m.
a
indecl.
∞ bhāga
n.s.m.
puruṣa
ab.s.m.
kvacid.
indecl.
evaṃ sarvān vaśe cakre jarāsaṃdhaḥ śatāvarān / (16.1) Par.?
evam
indecl.
sarva
ac.p.m.
vaśa
l.s.m.
kṛ
3. sg., Perf.
root
śata
comp.
∞ avara.
ac.p.m.
taṃ durbalataro rājā kathaṃ pārtha upaiṣyati / (16.2) Par.?
tad
ac.s.m.
rājan
n.s.m.
katham
indecl.
pārtha
n.s.m.
upe.
3. sg., Fut.
root
*taṇḍulaprasthake rājā kapardinam upāsta saḥ / (16.3) Par.?
∞ prasthaka
l.s.n.
rājan
n.s.m.
kapardin
ac.s.m.
upās
3. sg., Impf.
root
tad.
n.s.m.
*kathaṃ jitvā punar yūyam asmān saṃpratiyāsyatha // (16.4) Par.?
katham
indecl.
ji
Abs., indecl.
punar
indecl.
tvad
n.p.a.
mad
ac.p.m.
saṃpratiyā
2. pl., Fut.
root
prokṣitānāṃ pramṛṣṭānāṃ rājñāṃ paśupater gṛhe / (17.1) Par.?
prokṣ
PPP, g.p.m.
pramṛj
PPP, g.p.m.
rājan
g.p.m.
← prīti (17.2) [obl]
paśupati
g.s.m.
gṛha
l.s.m.
← prīti (17.2) [obl]
paśūnām iva kā prītir jīvite bharatarṣabha // (17.2) Par.?
paśu
g.p.m.
iva
indecl.
ka
n.s.f.
prīti
n.s.f.
root
→ gṛha (17.1) [obl:loc]
→ rājan (17.1) [obl:benef]
jīvita
l.s.n.
bharata
comp.
∞ ṛṣabha
v.s.m.
kṣatriyaḥ śastramaraṇo yadā bhavati satkṛtaḥ / (18.1) Par.?
śastra
comp.
∞ maraṇa
n.s.m.
yadā
indecl.
bhū
3. sg., Pre. ind.
satkṛ
PPP, n.s.m.
root
nanu sma māgadhaṃ sarve pratibādhema yad vayam // (18.2) Par.?
ṣaḍaśītiḥ samānītāḥ śeṣā rājaṃścaturdaśa / (19.1) Par.?
ṣaḍaśīti
n.s.f.
← rājan (19.2) [nummod]
samānī
PPP, n.p.m.
root
→ jarāsaṃdha (19.2) [obl:agent]
→ rājan (19.2) [nsubj]
śeṣa
n.p.m.
← rājan (19.2) [amod]
rājan
v.s.m.
∞ caturdaśan
n.s.n.
jarāsaṃdhena rājānastataḥ krūraṃ prapatsyate // (19.2) Par.?
jarāsaṃdha
i.s.m.
← samānī (19.1) [obl]
rājan
n.p.m.
→ śeṣa (19.1) [amod]
→ ṣaḍaśīti (19.1) [nummod]
← samānī (19.1) [nsubj]
∞ tatas
indecl.
krūra
ac.s.m.
prapad
3. sg., Fut.
root
prāpnuyāt sa yaśo dīptaṃ tatra yo vighnam ācaret / (20.1) Par.?
prāp
3. sg., Pre. opt.
root
tad
n.s.m.
yaśas
ac.s.n.
dīp
PPP, ac.s.n.
tatra
indecl.
yad
n.s.m.
vighna
ac.s.m.
ācar
3. sg., Pre. opt.
→ ji (20.2) [conj]
← tad (20.2) [acl]
jayed yaśca jarāsaṃdhaṃ sa samrāṇ niyataṃ bhavet // (20.2) Par.?
ji
3. sg., Pre. opt.
← ācar (20.1) [conj]
yad
n.s.m.
∞ ca
indecl.
tad
n.s.m.
→ ācar (20.1) [acl:rel]
samrāj
n.s.m.
niyatam
indecl.
bhū
3. sg., Pre. opt.
root
Duration=0.14714503288269 secs.