Texts

Help

Select a text:
Bibliography
Select a chapter:
 (no revisions)
Show parallels  Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 2455
  • Click on a sentence to show its analysis
  • Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
vaiśampāyana uvāca / (1.1) Par.?
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ teṣām akliṣṭakarmaṇām / (1.2) Par.?
vanaṃ yiyāsatāṃ viprās tasthur bhikṣābhujo 'grataḥ / (1.3) Par.?
tān uvāca tato rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ // (1.4) Par.?
vayaṃ hi hṛtasarvasvā hṛtarājyā hṛtaśriyaḥ / (2.1) Par.?
phalamūlāmiṣāhārā vanaṃ yāsyāma duḥkhitāḥ // (2.2) Par.?
vanaṃ ca doṣabahulaṃ bahuvyālasarīsṛpam / (3.1) Par.?
parikleśaś ca vo manye dhruvaṃ tatra bhaviṣyati // (3.2) Par.?
brāhmaṇānāṃ parikleśo daivatānyapi sādayet / (4.1) Par.?
kiṃ punar mām ito viprā nivartadhvaṃ yatheṣṭataḥ // (4.2) Par.?
brāhmaṇā ūcuḥ / (5.1) Par.?
gatir yā bhavatāṃ rājaṃs tāṃ vayaṃ gantum udyatāḥ / (5.2) Par.?
nārhathāsmān parityaktuṃ bhaktān saddharmadarśinaḥ // (5.3) Par.?
anukampāṃ hi bhakteṣu daivatāny api kurvate / (6.1) Par.?
viśeṣato brāhmaṇeṣu sadācārāvalambiṣu // (6.2) Par.?
yudhiṣṭhira uvāca / (7.1) Par.?
mamāpi paramā bhaktir brāhmaṇeṣu sadā dvijāḥ / (7.2) Par.?
sahāyaviparibhraṃśas tv ayaṃ sādayatīva mām // (7.3) Par.?
āhareyur hi me ye 'pi phalamūlamṛgāṃs tathā / (8.1) Par.?
ta ime śokajair duḥkhair bhrātaro me vimohitāḥ // (8.2) Par.?
draupadyā viprakarṣeṇa rājyāpaharaṇena ca / (9.1) Par.?
duḥkhānvitān imān kleśair nāhaṃ yoktum ihotsahe // (9.2) Par.?
brāhmaṇā ūcuḥ / (10.1) Par.?
asmatpoṣaṇajā cintā mā bhūt te hṛdi pārthiva / (10.2) Par.?
svayam āhṛtya vanyāni anuyāsyāmahe vayam // (10.3) Par.?
anudhyānena japyena vidhāsyāmaḥ śivaṃ tava / (11.1) Par.?
kathābhiś cānukūlābhiḥ saha raṃsyāmahe vane // (11.2) Par.?
yudhiṣṭhira uvāca / (12.1) Par.?
evam etan na saṃdeho rameyaṃ brāhmaṇaiḥ saha / (12.2) Par.?
nyūnabhāvāt tu paśyāmi pratyādeśam ivātmanaḥ // (12.3) Par.?
kathaṃ drakṣyāmi vaḥ sarvān svayam āhṛtabhojanān / (13.1) Par.?
madbhaktyā kliśyato 'narhān dhik pāpān dhṛtarāṣṭrajān // (13.2) Par.?
vaiśampāyana uvāca / (14.1) Par.?
ity uktvā sa nṛpaḥ śocan niṣasāda mahītale / (14.2) Par.?
tam adhyātmaratir vidvāñ śaunako nāma vai dvijaḥ / (14.3) Par.?
yoge sāṃkhye ca kuśalo rājānam idam abravīt // (14.4) Par.?
śokasthānasahasrāṇi bhayasthānaśatāni ca / (15.1) Par.?
divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam // (15.2) Par.?
na hi jñānaviruddheṣu bahudoṣeṣu karmasu / (16.1) Par.?
śreyoghātiṣu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ // (16.2) Par.?
aṣṭāṅgāṃ buddhim āhur yāṃ sarvāśreyovighātinīm / (17.1) Par.?
śrutismṛtisamāyuktāṃ sā rājaṃs tvayy avasthitā // (17.2) Par.?
arthakṛcchreṣu durgeṣu vyāpatsu svajanasya ca / (18.1) Par.?
śārīramānasair duḥkhair na sīdanti bhavadvidhāḥ // (18.2) Par.?
śrūyatāṃ cābhidhāsyāmi janakena yathā purā / (19.1) Par.?
ātmavyavasthānakarā gītāḥ ślokā mahātmanā // (19.2) Par.?
manodehasamutthābhyāṃ duḥkhābhyām arditaṃ jagat / (20.1) Par.?
tayor vyāsasamāsābhyāṃ śamopāyam imaṃ śṛṇu // (20.2) Par.?
vyādher aniṣṭasaṃsparśāc chramād iṣṭavivarjanāt / (21.1) Par.?
duḥkhaṃ caturbhiḥ śārīraṃ kāraṇaiḥ sampravartate // (21.2) Par.?
tad āśupratikārāc ca satataṃ cāvicintanāt / (22.1) Par.?
ādhivyādhipraśamanaṃ kriyāyogadvayena tu // (22.2) Par.?
matimanto hyato vaidyāḥ śamaṃ prāg eva kurvate / (23.1) Par.?
mānasasya priyākhyānaiḥ sambhogopanayair nṛṇām // (23.2) Par.?
mānasena hi duḥkhena śarīram upatapyate / (24.1) Par.?
ayaḥpiṇḍena taptena kumbhasaṃstham ivodakam // (24.2) Par.?
mānasaṃ śamayet tasmāj jñānenāgnim ivāmbunā / (25.1) Par.?
praśānte mānase duḥkhe śārīram upaśāmyati // (25.2) Par.?
manaso duḥkhamūlaṃ tu sneha ity upalabhyate / (26.1) Par.?
snehāt tu sajjate jantur duḥkhayogam upaiti ca // (26.2) Par.?
snehamūlāni duḥkhāni snehajāni bhayāni ca / (27.1) Par.?
śokaharṣau tathāyāsaḥ sarvaṃ snehāt pravartate // (27.2) Par.?
snehāt karaṇarāgaś ca prajajñe vaiṣayas tathā / (28.1) Par.?
aśreyaskāv ubhāv etau pūrvas tatra guruḥ smṛtaḥ // (28.2) Par.?
koṭarāgnir yathāśeṣaṃ samūlaṃ pādapaṃ dahet / (29.1) Par.?
dharmārthinaṃ tathālpo 'pi rāgadoṣo vināśayet // (29.2) Par.?
viprayoge na tu tyāgī doṣadarśī samāgamāt / (30.1) Par.?
virāgaṃ bhajate jantur nirvairo niṣparigrahaḥ // (30.2) Par.?
tasmāt snehaṃ svapakṣebhyo mitrebhyo dhanasaṃcayāt / (31.1) Par.?
svaśarīrasamutthaṃ tu jñānena vinivartayet // (31.2) Par.?
jñānānviteṣu mukhyeṣu śāstrajñeṣu kṛtātmasu / (32.1) Par.?
na teṣu sajjate snehaḥ padmapattreṣv ivodakam // (32.2) Par.?
rāgābhibhūtaḥ puruṣaḥ kāmena parikṛṣyate / (33.1) Par.?
icchā saṃjāyate tasya tatas tṛṣṇā pravartate // (33.2) Par.?
tṛṣṇā hi sarvapāpiṣṭhā nityodvegakarī nṛṇām / (34.1) Par.?
adharmabahulā caiva ghorā pāpānubandhinī // (34.2) Par.?
yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ / (35.1) Par.?
yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham // (35.2) Par.?
anādyantā tu sā tṛṣṇā antardehagatā nṛṇām / (36.1) Par.?
vināśayati sambhūtā ayonija ivānalaḥ // (36.2) Par.?
yathaidhaḥ svasamutthena vahninā nāśam ṛcchati / (37.1) Par.?
tathākṛtātmā lobhena sahajena vinaśyati // (37.2) Par.?
rājataḥ salilād agneś corataḥ svajanād api / (38.1) Par.?
bhayam arthavatāṃ nityaṃ mṛtyoḥ prāṇabhṛtām iva // (38.2) Par.?
yathā hy āmiṣam ākāśe pakṣibhiḥ śvāpadair bhuvi / (39.1) Par.?
bhakṣyate salile matsyais tathā sarveṇa vittavān // (39.2) Par.?
artha eva hi keṣāṃcid anartho bhavitā nṛṇām / (40.1) Par.?
arthaśreyasi cāsakto na śreyo vindate naraḥ / (40.2) Par.?
tasmād arthāgamāḥ sarve manomohavivardhanāḥ // (40.3) Par.?
kārpaṇyaṃ darpamānau ca bhayam udvega eva ca / (41.1) Par.?
arthajāni viduḥ prājñā duḥkhāny etāni dehinām // (41.2) Par.?
arthasyopārjane duḥkhaṃ pālane ca kṣaye tathā / (42.1) Par.?
nāśe duḥkhaṃ vyaye duḥkhaṃ ghnanti caivārthakāraṇāt // (42.2) Par.?
arthā duḥkhaṃ parityaktuṃ pālitāś cāpi te 'sukhāḥ / (43.1) Par.?
duḥkhena cādhigamyante teṣāṃ nāśaṃ na cintayet // (43.2) Par.?
asaṃtoṣaparā mūḍhāḥ saṃtoṣaṃ yānti paṇḍitāḥ / (44.1) Par.?
anto nāsti pipāsāyāḥ saṃtoṣaḥ paramaṃ sukham // (44.2) Par.?
tasmāt saṃtoṣam eveha dhanaṃ paśyanti paṇḍitāḥ / (45.1) Par.?
anityaṃ yauvanaṃ rūpaṃ jīvitaṃ dravyasaṃcayaḥ / (45.2) Par.?
aiśvaryaṃ priyasaṃvāso gṛdhyed eṣu na paṇḍitaḥ // (45.3) Par.?
tyajeta saṃcayāṃs tasmāt tajjaṃ kleśaṃ saheta kaḥ / (46.1) Par.?
na hi saṃcayavān kaścid dṛśyate nirupadravaḥ // (46.2) Par.?
ataś ca dharmibhiḥ puṃbhir anīhārthaḥ praśasyate / (47.1) Par.?
prakṣālanāddhi paṅkasya dūrād asparśanaṃ varam // (47.2) Par.?
yudhiṣṭhiraivam artheṣu na spṛhāṃ kartum arhasi / (48.1) Par.?
dharmeṇa yadi te kāryaṃ vimukteccho bhavārthataḥ // (48.2) Par.?
yudhiṣṭhira uvāca / (49.1) Par.?
nārthopabhogalipsārtham iyam arthepsutā mama / (49.2) Par.?
bharaṇārthaṃ tu viprāṇāṃ brahman kāṅkṣe na lobhataḥ // (49.3) Par.?
kathaṃ hy asmadvidho brahman vartamāno gṛhāśrame / (50.1) Par.?
bharaṇaṃ pālanaṃ cāpi na kuryād anuyāyinām // (50.2) Par.?
saṃvibhāgo hi bhūtānāṃ sarveṣām eva śiṣyate / (51.1) Par.?
tathaivāpacamānebhyaḥ pradeyaṃ gṛhamedhinā // (51.2) Par.?
tṛṇāni bhūmir udakaṃ vāk caturthī ca sūnṛtā / (52.1) Par.?
satām etāni geheṣu nocchidyante kadācana // (52.2) Par.?
deyam ārtasya śayanaṃ sthitaśrāntasya cāsanam / (53.1) Par.?
tṛṣitasya ca pānīyaṃ kṣudhitasya ca bhojanam // (53.2) Par.?
cakṣur dadyān mano dadyād vācaṃ dadyāc ca sūnṛtām / (54.1) Par.?
pratyudgamyābhigamanaṃ kuryān nyāyena cārcanam // (54.2) Par.?
agnihotram anaḍvāṃś ca jñātayo 'tithibāndhavāḥ / (55.1) Par.?
putradārabhṛtāś caiva nirdaheyur apūjitāḥ // (55.2) Par.?
nātmārthaṃ pācayed annaṃ na vṛthā ghātayet paśūn / (56.1) Par.?
na ca tat svayam aśnīyād vidhivad yan na nirvapet // (56.2) Par.?
śvabhyaś ca śvapacebhyaś ca vayobhyaś cāvaped bhuvi / (57.1) Par.?
vaiśvadevaṃ hi nāmaitat sāyaṃprātar vidhīyate // (57.2) Par.?
vighasāśī bhavet tasmān nityaṃ cāmṛtabhojanaḥ / (58.1) Par.?
vighasaṃ bhṛtyaśeṣaṃ tu yajñaśeṣaṃ tathāmṛtam // (58.2) Par.?
etāṃ yo vartate vṛttiṃ vartamāno gṛhāśrame / (59.1) Par.?
tasya dharmaṃ paraṃ prāhuḥ kathaṃ vā vipra manyase // (59.2) Par.?
śaunaka uvāca / (60.1) Par.?
aho bata mahat kaṣṭaṃ viparītam idaṃ jagat / (60.2) Par.?
yenāpatrapate sādhur asādhus tena tuṣyati // (60.3) Par.?
śiśnodarakṛte 'prājñaḥ karoti vighasaṃ bahu / (61.1) Par.?
moharāgasamākrānta indriyārthavaśānugaḥ // (61.2) Par.?
hriyate budhyamāno 'pi naro hāribhir indriyaiḥ / (62.1) Par.?
vimūḍhasaṃjño duṣṭāśvair udbhrāntair iva sārathiḥ // (62.2) Par.?
ṣaḍindriyāṇi viṣayaṃ samāgacchanti vai yadā / (63.1) Par.?
tadā prādurbhavaty eṣāṃ pūrvasaṃkalpajaṃ manaḥ // (63.2) Par.?
mano yasyendriyagrāmaviṣayaṃ prati coditam / (64.1) Par.?
tasyautsukyaṃ sambhavati pravṛttiś copajāyate // (64.2) Par.?
tataḥ saṃkalpavīryeṇa kāmena viṣayeṣubhiḥ / (65.1) Par.?
viddhaḥ patati lobhāgnau jyotir lobhāt pataṃgavat // (65.2) Par.?
tato vihārair āhārair mohitaś ca viśāṃpate / (66.1) Par.?
mahāmohamukhe magno nātmānam avabudhyate // (66.2) Par.?
evaṃ patati saṃsāre tāsu tāsviha yoniṣu / (67.1) Par.?
avidyākarmatṛṣṇābhir bhrāmyamāṇo 'tha cakravat // (67.2) Par.?
brahmādiṣu tṛṇānteṣu bhūteṣu parivartate / (68.1) Par.?
jale bhuvi tathākāśe jāyamānaḥ punaḥ punaḥ // (68.2) Par.?
abudhānāṃ gatis tveṣā budhānām api me śṛṇu / (69.1) Par.?
ye dharme śreyasi ratā vimokṣaratayo janāḥ // (69.2) Par.?
yad idaṃ vedavacanaṃ kuru karma tyajeti ca / (70.1) Par.?
tasmād dharmān imān sarvān nābhimānāt samācaret // (70.2) Par.?
ijyādhyayanadānāni tapaḥ satyaṃ kṣamā damaḥ / (71.1) Par.?
alobha iti mārgo 'yaṃ dharmasyāṣṭavidhaḥ smṛtaḥ // (71.2) Par.?
tatra pūrvaś caturvargaḥ pitṛyānapathe sthitaḥ / (72.1) Par.?
kartavyam iti yat kāryaṃ nābhimānāt samācaret // (72.2) Par.?
uttaro devayānas tu sadbhir ācaritaḥ sadā / (73.1) Par.?
aṣṭāṅgenaiva mārgeṇa viśuddhātmā samācaret // (73.2) Par.?
samyak saṃkalpasambandhāt samyak cendriyanigrahāt / (74.1) Par.?
samyag vrataviśeṣāc ca samyak ca gurusevanāt // (74.2) Par.?
samyag āhārayogāc ca samyak cādhyayanāgamāt / (75.1) Par.?
samyak karmopasaṃnyāsāt samyak cittanirodhanāt / (75.2) Par.?
evaṃ karmāṇi kurvanti saṃsāravijigīṣavaḥ // (75.3) Par.?
rāgadveṣavinirmuktā aiśvaryaṃ devatā gatāḥ / (76.1) Par.?
rudrāḥ sādhyās tathādityā vasavo 'thāśvināvapi / (76.2) Par.?
yogaiśvaryeṇa saṃyuktā dhārayanti prajā imāḥ // (76.3) Par.?
tathā tvam api kaunteya śamam āsthāya puṣkalam / (77.1) Par.?
tapasā siddhim anviccha yogasiddhiṃ ca bhārata // (77.2) Par.?
pitṛmātṛmayī siddhiḥ prāptā karmamayī ca te / (78.1) Par.?
tapasā siddhim anviccha dvijānāṃ bharaṇāya vai // (78.2) Par.?
siddhā hi yad yad icchanti kurvate tad anugrahāt / (79.1) Par.?
tasmāt tapaḥ samāsthāya kuruṣvātmamanoratham // (79.2) Par.?
Duration=0.25114703178406 secs.