UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 2500
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
vaiśampāyana uvāca / (1.1)
Par.?
yājñasenyā vacaḥ śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ / (1.2)
Par.?
niḥśvasann upasaṃgamya kruddho rājānam abravīt // (1.3)
Par.?
rājyasya padavīṃ dharmyāṃ vraja satpuruṣocitām / (2.1)
Par.?
dharmakāmārthahīnānāṃ kiṃ no vastuṃ tapovane // (2.2)
Par.?
naiva dharmeṇa tad rājyaṃ nārjavena na caujasā / (3.1)
Par.?
akṣakūṭam adhiṣṭhāya hṛtaṃ duryodhanena naḥ // (3.2)
Par.?
gomāyuneva siṃhānāṃ durbalena balīyasām / (4.1)
Par.?
āmiṣaṃ vighasāśena tadvad rājyaṃ hi no hṛtam // (4.2)
Par.?
dharmaleśapraticchannaḥ prabhavaṃ dharmakāmayoḥ / (5.1)
Par.?
artham utsṛjya kiṃ rājan durgeṣu paritapyase // (5.2)
Par.?
bhavato 'nuvidhānena rājyaṃ naḥ paśyatāṃ hṛtam / (6.1)
Par.?
ahāryam api śakreṇa guptaṃ gāṇḍīvadhanvanā // (6.2)
Par.?
kuṇīnām iva bilvāni paṅgūnām iva dhenavaḥ / (7.1)
Par.?
hṛtam aiśvaryam asmākaṃ jīvatāṃ bhavataḥ kṛte // (7.2)
Par.?
bhavataḥ priyam ityevaṃ mahad vyasanam īdṛśam / (8.1)
Par.?
dharmakāme pratītasya pratipannāḥ sma bhārata // (8.2)
Par.?
karśayāmaḥ svamitrāṇi nandayāmaś ca śātravān / (9.1)
Par.?
ātmānaṃ bhavataḥ śāstre niyamya bharatarṣabha // (9.2)
Par.?
yad vayaṃ na tadaivaitān dhārtarāṣṭrān nihanmahi / (10.1)
Par.?
bhavataḥ śāstram ādāya tan nas tapati duṣkṛtam // (10.2)
Par.?
athainām anvavekṣasva mṛgacaryām ivātmanaḥ / (11.1)
Par.?
avīrācaritāṃ rājan na balasthair niṣevitām // (11.2)
Par.?
yāṃ na kṛṣṇo na bībhatsur nābhimanyur na sṛñjayaḥ / (12.1)
Par.?
na cāham abhinandāmi na ca mādrīsutāvubhau // (12.2)
Par.?
bhavān dharmo dharma iti satataṃ vratakarśitaḥ / (13.1)
Par.?
kaccid rājan na nirvedād āpannaḥ klībajīvikām // (13.2)
Par.?
durmanuṣyā hi nirvedam aphalaṃ sarvaghātinam / (14.1)
Par.?
aśaktāḥ śriyam āhartum ātmanaḥ kurvate priyam // (14.2)
Par.?
sa bhavān dṛṣṭimāñ śaktaḥ paśyann ātmani pauruṣam / (15.1)
Par.?
ānṛśaṃsyaparo rājan nānartham avabudhyase // (15.2)
Par.?
asmān amī dhārtarāṣṭrāḥ kṣamamāṇān alaṃ sataḥ / (16.1)
Par.?
aśaktān eva manyante tadduḥkhaṃ nāhave vadhaḥ // (16.2)
Par.?
tatra ced yudhyamānānām ajihmam anivartinām / (17.1)
Par.?
sarvaśo hi vadhaḥ śreyān pretya lokāṃllabhemahi // (17.2)
Par.?
athavā vayam evaitān nihatya bharatarṣabha / (18.1)
Par.?
ādadīmahi gāṃ sarvāṃ tathāpi śreya eva naḥ // (18.2)
Par.?
sarvathā kāryam etan naḥ svadharmam anutiṣṭhatām / (19.1)
Par.?
kāṅkṣatāṃ vipulāṃ kīrtiṃ vairaṃ praticikīrṣatām // (19.2)
Par.?
ātmārthaṃ yudhyamānānāṃ vidite kṛtyalakṣaṇe / (20.1)
Par.?
anyair apahṛte rājye praśaṃsaiva na garhaṇā // (20.2)
Par.?
karśanārtho hi yo dharmo mitrāṇām ātmanas tathā / (21.1)
Par.?
vyasanaṃ nāma tad rājan na sa dharmaḥ kudharma tat // (21.2)
Par.?
sarvathā dharmanityaṃ tu puruṣaṃ dharmadurbalam / (22.1)
Par.?
jahatas tāta dharmārthau pretaṃ duḥkhasukhe yathā // (22.2)
Par.?
yasya dharmo hi dharmārthaṃ kleśabhāṅna sa paṇḍitaḥ / (23.1)
Par.?
na sa dharmasya vedārthaṃ sūryasyāndhaḥ prabhām iva // (23.2)
Par.?
yasya cārthārtham evārthaḥ sa ca nārthasya kovidaḥ / (24.1)
Par.?
rakṣate bhṛtako 'raṇyaṃ yathā syāt tādṛg eva saḥ // (24.2)
Par.?
ativelaṃ hi yo 'rthārthī netarāvanutiṣṭhati / (25.1)
Par.?
sa vadhyaḥ sarvabhūtānāṃ brahmaheva jugupsitaḥ // (25.2)
Par.?
satataṃ yaś ca kāmārthī netarāvanutiṣṭhati / (26.1)
Par.?
mitrāṇi tasya naśyanti dharmārthābhyāṃ ca hīyate // (26.2)
Par.?
tasya dharmārthahīnasya kāmānte nidhanaṃ dhruvam / (27.1)
Par.?
kāmato ramamāṇasya mīnasyevāmbhasaḥ kṣaye // (27.2)
Par.?
tasmād dharmārthayor nityaṃ na pramādyanti paṇḍitāḥ / (28.1)
Par.?
prakṛtiḥ sā hi kāmasya pāvakasyāraṇir yathā // (28.2)
Par.?
sarvathā dharmamūlo 'rtho dharmaś cārthaparigrahaḥ / (29.1)
Par.?
itaretarayonī tau viddhi meghodadhī yathā // (29.2)
Par.?
dravyārthasparśasaṃyoge yā prītir upajāyate / (30.1)
Par.?
sa kāmaś cittasaṃkalpaḥ śarīraṃ nāsya vidyate // (30.2)
Par.?
arthārthī puruṣo rājan bṛhantaṃ dharmam ṛcchati / (31.1)
Par.?
artham ṛcchati kāmārthī na kāmādanyamṛcchati // (31.2)
Par.?
na hi kāmena kāmo 'nyaḥ sādhyate phalam eva tat / (32.1)
Par.?
upayogāt phalasyeva kāṣṭhād bhasmeva paṇḍitaḥ // (32.2)
Par.?
imāñśakunikān rājan hanti vaitaṃsiko yathā / (33.1)
Par.?
etad rūpam adharmasya bhūteṣu ca vihiṃsatām // (33.2)
Par.?
kāmāllobhācca dharmasya pravṛttiṃ yo na paśyati / (34.1)
Par.?
sa vadhyaḥ sarvabhūtānāṃ pretya ceha ca durmatiḥ // (34.2)
Par.?
vyaktaṃ te vidito rājann artho dravyaparigrahaḥ / (35.1)
Par.?
prakṛtiṃ cāpi vetthāsya vikṛtiṃ cāpi bhūyasīm // (35.2)
Par.?
tasya nāśaṃ vināśaṃ vā jarayā maraṇena vā / (36.1)
Par.?
anartham iti manyante so 'yam asmāsu vartate // (36.2)
Par.?
indriyāṇāṃ ca pañcānāṃ manaso hṛdayasya ca / (37.1)
Par.?
viṣaye vartamānānāṃ yā prītir upajāyate / (37.2)
Par.?
sa kāma iti me buddhiḥ karmaṇāṃ phalam uttamam // (37.3)
Par.?
evam eva pṛthag dṛṣṭvā dharmārthau kāmam eva ca / (38.1)
Par.?
na dharmapara eva syān na cārthaparamo naraḥ / (38.2)
Par.?
na kāmaparamo vā syāt sarvān seveta sarvadā // (38.3)
Par.?
dharmaṃ pūrvaṃ dhanaṃ madhye jaghanye kāmam ācaret / (39.1)
Par.?
ahanyanucared evam eṣa śāstrakṛto vidhiḥ // (39.2)
Par.?
kāmaṃ pūrvaṃ dhanaṃ madhye jaghanye dharmam ācaret / (40.1)
Par.?
vayasyanucared evam eṣa śāstrakṛto vidhiḥ // (40.2)
Par.?
dharmaṃ cārthaṃ ca kāmaṃ ca yathāvad vadatāṃ vara / (41.1)
Par.?
vibhajya kāle kālajñaḥ sarvān seveta paṇḍitaḥ // (41.2)
Par.?
mokṣo vā paramaṃ śreya eṣa rājan sukhārthinām / (42.1)
Par.?
prāptir vā buddhim āsthāya sopāyaṃ kurunandana // (42.2)
Par.?
tad vāśu kriyatāṃ rājan prāptir vāpyadhigamyatām / (43.1)
Par.?
jīvitaṃ hyāturasyeva duḥkham antaravartinaḥ // (43.2)
Par.?
viditaś caiva te dharmaḥ satataṃ caritaś ca te / (44.1)
Par.?
jānate tvayi śaṃsanti suhṛdaḥ karmacodanām // (44.2)
Par.?
dānaṃ yajñaḥ satāṃ pūjā vedadhāraṇam ārjavam / (45.1)
Par.?
eṣa dharmaḥ paro rājan phalavān pretya ceha ca // (45.2)
Par.?
eṣa nārthavihīnena śakyo rājan niṣevitum / (46.1)
Par.?
akhilāḥ puruṣavyāghra guṇāḥ syur yadyapītare // (46.2)
Par.?
dharmamūlaṃ jagad rājan nānyaddharmād viśiṣyate / (47.1)
Par.?
dharmaś cārthena mahatā śakyo rājan niṣevitum // (47.2)
Par.?
na cārtho bhaikṣacaryeṇa nāpi klaibyena karhicit / (48.1)
Par.?
vettuṃ śakyaḥ sadā rājan kevalaṃ dharmabuddhinā // (48.2)
Par.?
pratiṣiddhā hi te yācñā yayā sidhyati vai dvijaḥ / (49.1)
Par.?
tejasaivārthalipsāyāṃ yatasva puruṣarṣabha // (49.2)
Par.?
bhaikṣacaryā na vihitā na ca viṭśūdrajīvikā / (50.1)
Par.?
kṣatriyasya viśeṣeṇa dharmas tu balam aurasam // (50.2)
Par.?
udāram eva vidvāṃso dharmaṃ prāhur manīṣiṇaḥ / (51.1)
Par.?
udāraṃ pratipadyasva nāvare sthātum arhasi // (51.2)
Par.?
anubudhyasva rājendra vettha dharmān sanātanān / (52.1)
Par.?
krūrakarmābhijāto 'si yasmād udvijate janaḥ // (52.2)
Par.?
prajāpālanasambhūtaṃ phalaṃ tava na garhitam / (53.1)
Par.?
eṣa te vihito rājan dhātrā dharmaḥ sanātanaḥ // (53.2)
Par.?
tasmād vicalitaḥ pārtha loke hāsyaṃ gamiṣyasi / (54.1)
Par.?
svadharmāddhi manuṣyāṇāṃ calanaṃ na praśasyate // (54.2)
Par.?
sa kṣātraṃ hṛdayaṃ kṛtvā tyaktvedaṃ śithilaṃ manaḥ / (55.1)
Par.?
vīryam āsthāya kaunteya dhuram udvaha dhuryavat // (55.2)
Par.?
na hi kevaladharmātmā pṛthivīṃ jātu kaścana / (56.1)
Par.?
pārthivo vyajayad rājan na bhūtiṃ na punaḥ śriyam // (56.2)
Par.?
jihvāṃ dattvā bahūnāṃ hi kṣudrāṇāṃ lubdhacetasām / (57.1)
Par.?
nikṛtyā labhate rājyam āhāram iva śalyakaḥ // (57.2)
Par.?
bhrātaraḥ pūrvajātāśca susamṛddhāś ca sarvaśaḥ / (58.1)
Par.?
nikṛtyā nirjitā devair asurāḥ pāṇḍavarṣabha // (58.2)
Par.?
evaṃ balavataḥ sarvam iti buddhvā mahīpate / (59.1)
Par.?
jahi śatrūn mahābāho parāṃ nikṛtim āsthitaḥ // (59.2)
Par.?
na hyarjunasamaḥ kaścid yudhi yoddhā dhanurdharaḥ / (60.1)
Par.?
bhavitā vā pumān kaścinmatsamo vā gadādharaḥ // (60.2)
Par.?
sattvena kurute yuddhaṃ rājan subalavān api / (61.1)
Par.?
na pramāṇena notsāhāt sattvastho bhava pāṇḍava // (61.2)
Par.?
sattvaṃ hi mūlam arthasya vitathaṃ yad ato'nyathā / (62.1)
Par.?
na tu prasaktaṃ bhavati vṛkṣacchāyeva haimanī // (62.2)
Par.?
arthatyāgo hi kāryaḥ syād arthaṃ śreyāṃsam icchatā / (63.1)
Par.?
bījaupamyena kaunteya mā te bhūd atra saṃśayaḥ // (63.2)
Par.?
arthena tu samo'nartho yatra labhyeta nodayaḥ / (64.1)
Par.?
na tatra vipaṇaḥ kāryaḥ kharakaṇḍūyitaṃ hi tat // (64.2)
Par.?
evam eva manuṣyendra dharmaṃ tyaktvālpakaṃ naraḥ / (65.1)
Par.?
bṛhantaṃ dharmam āpnoti sa buddha iti niścitaḥ // (65.2)
Par.?
amitraṃ mitrasampannaṃ mitrair bhindanti paṇḍitāḥ / (66.1)
Par.?
bhinnair mitraiḥ parityaktaṃ durbalaṃ kurute vaśe // (66.2)
Par.?
sattvena kurute yuddhaṃ rājan subalavān api / (67.1)
Par.?
nodyamena na hotrābhiḥ sarvāḥ svīkurute prajāḥ // (67.2)
Par.?
sarvathā saṃhatair eva durbalair balavān api / (68.1)
Par.?
amitraḥ śakyate hantuṃ madhuhā bhramarair iva // (68.2)
Par.?
yathā rājan prajāḥ sarvāḥ sūryaḥ pāti gabhastibhiḥ / (69.1)
Par.?
atti caiva tathaiva tvaṃ savituḥ sadṛśo bhava // (69.2)
Par.?
etaddhyapi tapo rājan purāṇam iti naḥ śrutam / (70.1)
Par.?
vidhinā pālanaṃ bhūmer yat kṛtaṃ naḥ pitāmahaiḥ // (70.2)
Par.?
apeyāt kila bhāḥ sūryāllakṣmīś candramasas tathā / (71.1)
Par.?
iti loko vyavasito dṛṣṭvemāṃ bhavato vyathām // (71.2)
Par.?
bhavataśca praśaṃsābhir nindābhir itarasya ca / (72.1)
Par.?
kathāyuktāḥ pariṣadaḥ pṛthag rājan samāgatāḥ // (72.2)
Par.?
idam abhyadhikaṃ rājan brāhmaṇā guravaś ca te / (73.1)
Par.?
sametāḥ kathayantīha muditāḥ satyasaṃdhatām // (73.2)
Par.?
yanna mohānna kārpaṇyānna lobhānna bhayādapi / (74.1)
Par.?
anṛtaṃ kiṃcid uktaṃ te na kāmānnārthakāraṇāt // (74.2)
Par.?
yad enaḥ kurute kiṃcid rājā bhūmim avāpnuvan / (75.1)
Par.?
sarvaṃ tannudate paścād yajñair vipuladakṣiṇaiḥ // (75.2)
Par.?
brāhmaṇebhyo dadad grāmān gāśca rājan sahasraśaḥ / (76.1)
Par.?
mucyate sarvapāpebhyastamobhya iva candramāḥ // (76.2)
Par.?
paurajānapadāḥ sarve prāyaśaḥ kurunandana / (77.1)
Par.?
savṛddhabālāḥ sahitāḥ śaṃsanti tvāṃ yudhiṣṭhira // (77.2)
Par.?
śvadṛtau kṣīram āsaktaṃ brahma vā vṛṣale yathā / (78.1)
Par.?
satyaṃ stene balaṃ nāryāṃ rājyaṃ duryodhane tathā // (78.2)
Par.?
iti nirvacanaṃ loke ciraṃ carati bhārata / (79.1)
Par.?
api caitatstriyo bālāḥ svādhyāyam iva kurvate // (79.2)
Par.?
sa bhavān rathamāsthāya sarvopakaraṇānvitam / (80.1)
Par.?
tvaramāṇo 'bhiniryātu ciram arthopapādakam // (80.2)
Par.?
vācayitvā dvijaśreṣṭhān adyaiva gajasāhvayam / (81.1)
Par.?
astravidbhiḥ parivṛto bhrātṛbhirdṛḍhadhanvibhiḥ / (81.2)
Par.?
āśīviṣasamair vīrair marudbhiriva vṛtrahā // (81.3)
Par.?
amitrāṃs tejasā mṛdnannasurebhya ivārihā / (82.1)
Par.?
śriyamādatsva kaunteya dhārtarāṣṭrān mahābala // (82.2)
Par.?
na hi gāṇḍīvamuktānāṃ śarāṇāṃ gārdhravāsasām / (83.1)
Par.?
sparśam āśīviṣābhānāṃ martyaḥ kaścana saṃsahet // (83.2)
Par.?
na sa vīro na mātaṃgo na sadaśvo'sti bhārata / (84.1) Par.?
yaḥ saheta gadāvegaṃ mama kruddhasya saṃyuge // (84.2)
Par.?
sṛñjayaiḥ saha kaikeyair vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa ca / (85.1)
Par.?
kathaṃsvid yudhi kaunteya rājyaṃ na prāpnuyāmahe // (85.2)
Par.?
Duration=0.32344698905945 secs.