Texts

Help

Select a text:
Bibliography
Select a chapter:
 (no revisions)
Show parallels  Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 5710
  • Click on a sentence to show its analysis
  • Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
dhṛtarāṣṭra uvāca / (1.1) Par.?
jāgrato dahyamānasya yat kāryam anupaśyasi / (1.2) Par.?
tad brūhi tvaṃ hi nastāta dharmārthakuśalaḥ śuciḥ // (1.3) Par.?
tvaṃ māṃ yathāvad vidura praśādhi prajñāpūrvaṃ sarvam ajātaśatroḥ / (2.1) Par.?
yanmanyase pathyam adīnasattva śreyaskaraṃ brūhi tad vai kurūṇām // (2.2) Par.?
pāpāśaṅkī pāpam evānupaśyan pṛcchāmi tvāṃ vyākulenātmanāham / (3.1) Par.?
kave tanme brūhi sarvaṃ yathāvan manīṣitaṃ sarvam ajātaśatroḥ // (3.2) Par.?
vidura uvāca / (4.1) Par.?
śubhaṃ vā yadi vā pāpaṃ dveṣyaṃ vā yadi vā priyam / (4.2) Par.?
apṛṣṭastasya tad brūyād yasya necchet parābhavam // (4.3) Par.?
tasmād vakṣyāmi te rājan bhavam icchan kurūn prati / (5.1) Par.?
vacaḥ śreyaskaraṃ dharmyaṃ bruvatastannibodha me // (5.2) Par.?
mithyopetāni karmāṇi sidhyeyur yāni bhārata / (6.1) Par.?
anupāyaprayuktāni mā sma teṣu manaḥ kṛthāḥ // (6.2) Par.?
tathaiva yogavihitaṃ na sidhyet karma yannṛpa / (7.1) Par.?
upāyayuktaṃ medhāvī na tatra glapayenmanaḥ // (7.2) Par.?
anubandhān avekṣeta sānubandheṣu karmasu / (8.1) Par.?
sampradhārya ca kurvīta na vegena samācaret // (8.2) Par.?
anubandhaṃ ca samprekṣya vipākāṃścaiva karmaṇām / (9.1) Par.?
utthānam ātmanaścaiva dhīraḥ kurvīta vā na vā // (9.2) Par.?
yaḥ pramāṇaṃ na jānāti sthāne vṛddhau tathā kṣaye / (10.1) Par.?
kośe janapade daṇḍe na sa rājye 'vatiṣṭhate // (10.2) Par.?
yastvetāni pramāṇāni yathoktānyanupaśyati / (11.1) Par.?
yukto dharmārthayor jñāne sa rājyam adhigacchati // (11.2) Par.?
na rājyaṃ prāptam ityeva vartitavyam asāṃpratam / (12.1) Par.?
śriyaṃ hyavinayo hanti jarā rūpam ivottamam // (12.2) Par.?
bhakṣyottamapraticchannaṃ matsyo baḍiśam āyasam / (13.1) Par.?
rūpābhipātī grasate nānubandham avekṣate // (13.2) Par.?
yacchakyaṃ grasituṃ grasyaṃ grastaṃ pariṇamecca yat / (14.1) Par.?
hitaṃ ca pariṇāme yat tad adyaṃ bhūtim icchatā // (14.2) Par.?
vanaspater apakvāni phalāni pracinoti yaḥ / (15.1) Par.?
sa nāpnoti rasaṃ tebhyo bījaṃ cāsya vinaśyati // (15.2) Par.?
yastu pakvam upādatte kāle pariṇataṃ phalam / (16.1) Par.?
phalād rasaṃ sa labhate bījāccaiva phalaṃ punaḥ // (16.2) Par.?
yathā madhu samādatte rakṣan puṣpāṇi ṣaṭpadaḥ / (17.1) Par.?
tadvad arthānmanuṣyebhya ādadyād avihiṃsayā // (17.2) Par.?
puṣpaṃ puṣpaṃ vicinvīta mūlacchedaṃ na kārayet / (18.1) Par.?
mālākāra ivārāme na yathāṅgārakārakaḥ // (18.2) Par.?
kiṃ nu me syād idaṃ kṛtvā kiṃ nu me syād akurvataḥ / (19.1) Par.?
iti karmāṇi saṃcintya kuryād vā puruṣo na vā // (19.2) Par.?
anārabhyā bhavantyarthāḥ kecinnityaṃ tathāgatāḥ / (20.1) Par.?
kṛtaḥ puruṣakāro 'pi bhaved yeṣu nirarthakaḥ // (20.2) Par.?
kāṃścid arthānnaraḥ prājño laghumūlān mahāphalān / (21.1) Par.?
kṣipram ārabhate kartuṃ na vighnayati tādṛśān // (21.2) Par.?
ṛju paśyati yaḥ sarvaṃ cakṣuṣānupibann iva / (22.1) Par.?
āsīnam api tūṣṇīkam anurajyanti taṃ prajāḥ // (22.2) Par.?
cakṣuṣā manasā vācā karmaṇā ca caturvidham / (23.1) Par.?
prasādayati lokaṃ yaḥ taṃ loko 'nuprasīdati // (23.2) Par.?
yasmāt trasyanti bhūtāni mṛgavyādhānmṛgā iva / (24.1) Par.?
sāgarāntām api mahīṃ labdhvā sa parihīyate // (24.2) Par.?
pitṛpaitāmahaṃ rājyaṃ prāptavān svena tejasā / (25.1) Par.?
vāyur abhram ivāsādya bhraṃśayatyanaye sthitaḥ // (25.2) Par.?
dharmam ācarato rājñaḥ sadbhiścaritam āditaḥ / (26.1) Par.?
vasudhā vasusampūrṇā vardhate bhūtivardhanī // (26.2) Par.?
atha saṃtyajato dharmam adharmaṃ cānutiṣṭhataḥ / (27.1) Par.?
pratisaṃveṣṭate bhūmir agnau carmāhitaṃ yathā // (27.2) Par.?
ya eva yatnaḥ kriyate pararāṣṭrāvamardane / (28.1) Par.?
sa eva yatnaḥ kartavyaḥ svarāṣṭraparipālane // (28.2) Par.?
dharmeṇa rājyaṃ vindeta dharmeṇa paripālayet / (29.1) Par.?
dharmamūlāṃ śriyaṃ prāpya na jahāti na hīyate // (29.2) Par.?
apyunmattāt pralapato bālācca parisarpataḥ / (30.1) Par.?
sarvataḥ sāram ādadyād aśmabhya iva kāñcanam // (30.2) Par.?
suvyāhṛtāni sudhiyāṃ sukṛtāni tatastataḥ / (31.1) Par.?
saṃcinvan dhīra āsīta śilāhārī śilaṃ yathā // (31.2) Par.?
gandhena gāvaḥ paśyanti vedaiḥ paśyanti brāhmaṇāḥ / (32.1) Par.?
cāraiḥ paśyanti rājānaścakṣurbhyām itare janāḥ // (32.2) Par.?
bhūyāṃsaṃ labhate kleśaṃ yā gaur bhavati durduhā / (33.1) Par.?
atha yā suduhā rājannaiva tāṃ vinayantyapi // (33.2) Par.?
yad ataptaṃ praṇamati na tat saṃtāpayantyapi / (34.1) Par.?
yacca svayaṃ nataṃ dāru na tat saṃnāmayantyapi // (34.2) Par.?
etayopamayā dhīraḥ saṃnameta balīyase / (35.1) Par.?
indrāya sa praṇamate namate yo balīyase // (35.2) Par.?
parjanyanāthāḥ paśavo rājāno mitrabāndhavāḥ / (36.1) Par.?
patayo bāndhavāḥ strīṇāṃ brāhmaṇā vedabāndhavāḥ // (36.2) Par.?
satyena rakṣyate dharmo vidyā yogena rakṣyate / (37.1) Par.?
mṛjayā rakṣyate rūpaṃ kulaṃ vṛttena rakṣyate // (37.2) Par.?
mānena rakṣyate dhānyam aśvān rakṣatyanukramaḥ / (38.1) Par.?
abhīkṣṇadarśanād gāvaḥ striyo rakṣyāḥ kucelataḥ // (38.2) Par.?
na kulaṃ vṛttahīnasya pramāṇam iti me matiḥ / (39.1) Par.?
antyeṣvapi hi jātānāṃ vṛttam eva viśiṣyate // (39.2) Par.?
ya īrṣyuḥ paravitteṣu rūpe vīrye kulānvaye / (40.1) Par.?
sukhe saubhāgyasatkāre tasya vyādhir anantakaḥ // (40.2) Par.?
akāryakaraṇād bhītaḥ kāryāṇāṃ ca vivarjanāt / (41.1) Par.?
akāle mantrabhedācca yena mādyenna tat pibet // (41.2) Par.?
vidyāmado dhanamadastṛtīyo 'bhijano madaḥ / (42.1) Par.?
ete madāvaliptānām eta eva satāṃ damāḥ // (42.2) Par.?
asanto 'bhyarthitāḥ sadbhiḥ kiṃcit kāryaṃ kadācana / (43.1) Par.?
manyante santam ātmānam asantam api viśrutam // (43.2) Par.?
gatir ātmavatāṃ santaḥ santa eva satāṃ gatiḥ / (44.1) Par.?
asatāṃ ca gatiḥ santo na tvasantaḥ satāṃ gatiḥ // (44.2) Par.?
jitā sabhā vastravatā samāśā gomatā jitā / (45.1) Par.?
adhvā jito yānavatā sarvaṃ śīlavatā jitam // (45.2) Par.?
śīlaṃ pradhānaṃ puruṣe tad yasyeha praṇaśyati / (46.1) Par.?
na tasya jīvitenārtho na dhanena na bandhubhiḥ // (46.2) Par.?
āḍhyānāṃ māṃsaparamaṃ madhyānāṃ gorasottaram / (47.1) Par.?
lavaṇottaraṃ daridrāṇāṃ bhojanaṃ bharatarṣabha // (47.2) Par.?
saṃpannataram evānnaṃ daridrā bhuñjate sadā / (48.1) Par.?
kṣut svādutāṃ janayati sā cāḍhyeṣu sudurlabhā // (48.2) Par.?
prāyeṇa śrīmatāṃ loke bhoktuṃ śaktir na vidyate / (49.1) Par.?
daridrāṇāṃ tu rājendra api kāṣṭhaṃ hi jīryate // (49.2) Par.?
avṛttir bhayam antyānāṃ madhyānāṃ maraṇād bhayam / (50.1) Par.?
uttamānāṃ tu martyānām avamānāt paraṃ bhayam // (50.2) Par.?
aiśvaryamadapāpiṣṭhā madāḥ pānamadādayaḥ / (51.1) Par.?
aiśvaryamadamatto hi nāpatitvā vibudhyate // (51.2) Par.?
indriyair indriyārtheṣu vartamānair anigrahaiḥ / (52.1) Par.?
tair ayaṃ tāpyate loko nakṣatrāṇi grahair iva // (52.2) Par.?
yo jitaḥ pañcavargeṇa sahajenātmakarśinā / (53.1) Par.?
āpadastasya vardhante śuklapakṣa ivoḍurāṭ // (53.2) Par.?
avijitya ya ātmānam amātyān vijigīṣate / (54.1) Par.?
amitrān vājitāmātyaḥ so 'vaśaḥ parihīyate // (54.2) Par.?
ātmānam eva prathamaṃ deśarūpeṇa yo jayet / (55.1) Par.?
tato 'mātyān amitrāṃśca na moghaṃ vijigīṣate // (55.2) Par.?
vaśyendriyaṃ jitāmātyaṃ dhṛtadaṇḍaṃ vikāriṣu / (56.1) Par.?
parīkṣyakāriṇaṃ dhīram atyantaṃ śrīr niṣevate // (56.2) Par.?
rathaḥ śarīraṃ puruṣasya rājannātmā niyantendriyāṇyasya cāśvāḥ / (57.1) Par.?
tair apramattaḥ kuśalaḥ sadaśvair dāntaiḥ sukhaṃ yāti rathīva dhīraḥ // (57.2) Par.?
etānyanigṛhītāni vyāpādayitum apyalam / (58.1) Par.?
avidheyā ivādāntā hayāḥ pathi kusārathim // (58.2) Par.?
anartham arthataḥ paśyann arthaṃ caivāpyanarthataḥ / (59.1) Par.?
indriyaiḥ prasṛto bālaḥ suduḥkhaṃ manyate sukham // (59.2) Par.?
dharmārthau yaḥ parityajya syād indriyavaśānugaḥ / (60.1) Par.?
śrīprāṇadhanadārebhyaḥ kṣipraṃ sa parihīyate // (60.2) Par.?
arthānām īśvaro yaḥ syād indriyāṇām anīśvaraḥ / (61.1) Par.?
indriyāṇām anaiśvaryād aiśvaryād bhraśyate hi saḥ // (61.2) Par.?
ātmanātmānam anvicchenmanobuddhīndriyair yataiḥ / (62.1) Par.?
ātmaiva hyātmano bandhur ātmaiva ripur ātmanaḥ // (62.2) Par.?
kṣudrākṣeṇeva jālena jhaṣāvapihitāvubhau / (63.1) Par.?
kāmaśca rājan krodhaśca tau prajñānaṃ vilumpataḥ // (63.2) Par.?
samavekṣyeha dharmārthau saṃbhārān yo 'dhigacchati / (64.1) Par.?
sa vai saṃbhṛtasaṃbhāraḥ satataṃ sukham edhate // (64.2) Par.?
yaḥ pañcābhyantarāñ śatrūn avijitya matikṣayān / (65.1) Par.?
jigīṣati ripūn anyān ripavo 'bhibhavanti tam // (65.2) Par.?
dṛśyante hi durātmāno vadhyamānāḥ svakarmabhiḥ / (66.1) Par.?
indriyāṇām anīśatvād rājāno rājyavibhramaiḥ // (66.2) Par.?
asaṃtyāgāt pāpakṛtām apāpāṃs tulyo daṇḍaḥ spṛśate miśrabhāvāt / (67.1) Par.?
śuṣkeṇārdraṃ dahyate miśrabhāvāt tasmāt pāpaiḥ saha saṃdhiṃ na kuryāt // (67.2) Par.?
nijān utpatataḥ śatrūn pañca pañcaprayojanān / (68.1) Par.?
yo mohānna nigṛhṇāti tam āpad grasate naram // (68.2) Par.?
anasūyārjavaṃ śaucaṃ saṃtoṣaḥ priyavāditā / (69.1) Par.?
damaḥ satyam anāyāso na bhavanti durātmanām // (69.2) Par.?
ātmajñānam anāyāsastitikṣā dharmanityatā / (70.1) Par.?
vāk caiva guptā dānaṃ ca naitānyantyeṣu bhārata // (70.2) Par.?
ākrośaparivādābhyāṃ vihiṃsantyabudhā budhān / (71.1) Par.?
vaktā pāpam upādatte kṣamamāṇo vimucyate // (71.2) Par.?
hiṃsā balam asādhūnāṃ rājñāṃ daṇḍavidhir balam / (72.1) Par.?
śuśrūṣā tu balaṃ strīṇāṃ kṣamā guṇavatāṃ balam // (72.2) Par.?
vāksaṃyamo hi nṛpate suduṣkaratamo mataḥ / (73.1) Par.?
arthavacca vicitraṃ ca na śakyaṃ bahu bhāṣitum // (73.2) Par.?
abhyāvahati kalyāṇaṃ vividhā vāk subhāṣitā / (74.1) Par.?
saiva durbhāṣitā rājann anarthāyopapadyate // (74.2) Par.?
saṃrohati śarair viddhaṃ vanaṃ paraśunā hatam / (75.1) Par.?
vācā duruktaṃ bībhatsaṃ na saṃrohati vākkṣatam // (75.2) Par.?
karṇinālīkanārācā nirharanti śarīrataḥ / (76.1) Par.?
vākśalyastu na nirhartuṃ śakyo hṛdiśayo hi saḥ // (76.2) Par.?
vāksāyakā vadanānniṣpatanti yair āhataḥ śocati rātryahāni / (77.1) Par.?
parasya nāmarmasu te patanti tān paṇḍito nāvasṛjet pareṣu // (77.2) Par.?
yasmai devāḥ prayacchanti puruṣāya parābhavam / (78.1) Par.?
buddhiṃ tasyāpakarṣanti so 'pācīnāni paśyati // (78.2) Par.?
buddhau kaluṣabhūtāyāṃ vināśe pratyupasthite / (79.1) Par.?
anayo nayasaṃkāśo hṛdayānnāpasarpati // (79.2) Par.?
seyaṃ buddhiḥ parītā te putrāṇāṃ tava bhārata / (80.1) Par.?
pāṇḍavānāṃ virodhena na cainām avabudhyase // (80.2) Par.?
rājā lakṣaṇasampannastrailokyasyāpi yo bhavet / (81.1) Par.?
śiṣyaste śāsitā so 'stu dhṛtarāṣṭra yudhiṣṭhiraḥ // (81.2) Par.?
atīva sarvān putrāṃste bhāgadheyapuraskṛtaḥ / (82.1) Par.?
tejasā prajñayā caiva yukto dharmārthatattvavit // (82.2) Par.?
ānṛśaṃsyād anukrośād yo 'sau dharmabhṛtāṃ varaḥ / (83.1) Par.?
gauravāt tava rājendra bahūn kleśāṃstitikṣati // (83.2) Par.?
Duration=0.32275485992432 secs.