Texts

bhīṣma uvāca / (1.1) Par.?

atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam / (1.2) Par.?

śatakratośca saṃvādaṃ namuceśca yudhiṣṭhira // (1.3) Par.?

śriyā vihīnam āsīnam akṣobhyam iva sāgaram / (2.1) Par.?

bhavābhavajñaṃ bhūtānām ityuvāca puraṃdaraḥ // (2.2) Par.?

baddhaḥ pāśaiścyutaḥ sthānād dviṣatāṃ vaśam āgataḥ / (3.1) Par.?

śriyā vihīno namuce śocasyāho na śocasi // (3.2) Par.?

namucir uvāca / (4.1) Par.?

anavāpyaṃ ca śokena śarīraṃ copatapyate / (4.2) Par.?

amitrāśca prahṛṣyanti nāsti śoke sahāyatā // (4.3) Par.?

tasmācchakra na śocāmi sarvaṃ hyevedam antavat / (5.1) Par.?

saṃtāpād bhraśyate rūpaṃ dharmaścaiva sureśvara // (5.2) Par.?

vinīya khalu tad duḥkham āgataṃ vaimanasyajam / (6.1) Par.?

dhyātavyaṃ manasā hṛdyaṃ kalyāṇaṃ saṃvijānatā // (6.2) Par.?

yathā yathā hi puruṣaḥ kalyāṇe kurute manaḥ / (7.1) Par.?

tadaivāsya prasīdanti sarvārthā nātra saṃśayaḥ // (7.2) Par.?

ekaḥ śāstā na dvitīyo 'sti śāstā garbhe śayānaṃ puruṣaṃ śāsti śāstā / (8.1) Par.?

tenānuśiṣṭaḥ pravaṇād ivodakaṃ yathā niyukto 'smi tathā vahāmi // (8.2) Par.?

bhāvābhāvāvabhijānan garīyo jānāmi śreyo na tu tat karomi / (9.1) Par.?

āśāḥ suśarmyāḥ suhṛdāṃ sukurvan yathā niyukto 'smi tathā vahāmi // (9.2) Par.?

yathā yathāsya prāptavyaṃ prāpnotyeva tathā tathā / (10.1) Par.?

bhavitavyaṃ yathā yacca bhavatyeva tathā tathā // (10.2) Par.?

yatra yatraiva saṃyuṅkte dhātā garbhaṃ punaḥ punaḥ / (11.1) Par.?

tatra tatraiva vasati na yatra svayam icchati // (11.2) Par.?

bhāvo yo 'yam anuprāpto bhavitavyam idaṃ mama / (12.1) Par.?

iti yasya sadā bhāvo na sa muhyet kadācana // (12.2) Par.?

paryāyair hanyamānānām abhiyoktā na vidyate / (13.1) Par.?

duḥkham etat tu yad dveṣṭā kartāham iti manyate // (13.2) Par.?

ṛṣīṃśca devāṃśca mahāsurāṃśca traividyavṛddhāṃśca vane munīṃśca / (14.1) Par.?

kānnāpado nopanamanti loke parāvarajñāstu na saṃbhramanti // (14.2) Par.?

na paṇḍitaḥ krudhyati nāpi sajjate na cāpi saṃsīdati na prahṛṣyati / (15.1) Par.?

na cārthakṛcchravyasaneṣu śocati sthitaḥ prakṛtyā himavān ivācalaḥ // (15.2) Par.?

yam arthasiddhiḥ paramā na harṣayet tathaiva kāle vyasanaṃ na mohayet / (16.1) Par.?

sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca tathaiva madhyamaṃ niṣevate yaḥ sa dhuraṃdharo naraḥ // (16.2) Par.?

yāṃ yām avasthāṃ puruṣo 'dhigacchet tasyāṃ rametāparitapyamānaḥ / (17.1) Par.?

evaṃ pravṛddhaṃ praṇudenmanojaṃ saṃtāpam āyāsakaraṃ śarīrāt // (17.2) Par.?

tat sadaḥ sa pariṣatsabhāsadaḥ prāpya yo na kurute sabhābhayam / (18.1) Par.?

dharmatattvam avagāhya buddhimān yo 'bhyupaiti sa pumān dhuraṃdharaḥ // (18.2) Par.?

prājñasya karmāṇi duranvayāni na vai prājño muhyati mohakāle / (19.1) Par.?

sthānāccyutaścenna mumoha gautamas tāvat kṛcchrām āpadaṃ prāpya vṛddhaḥ // (19.2) Par.?

na mantrabalavīryeṇa prajñayā pauruṣeṇa vā / (20.1) Par.?

alabhyaṃ labhate martyastatra kā paridevanā // (20.2) Par.?

yad evam anujātasya dhātāro vidadhuḥ purā / (21.1) Par.?

tad evānubhaviṣyāmi kiṃ me mṛtyuḥ kariṣyati // (21.2) Par.?

labdhavyānyeva labhate gantavyānyeva gacchati / (22.1) Par.?

prāptavyānyeva prāpnoti duḥkhāni ca sukhāni ca // (22.2) Par.?

etad viditvā kārtsnyena yo na muhyati mānavaḥ / (23.1) Par.?

kuśalaḥ sukhaduḥkheṣu sa vai sarvadhaneśvaraḥ // (23.2) Par.?