Texts

Help

Select a text:
Bibliography
Select a chapter:
 (no revisions)
Show parallels  Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 6265
  • Click on a sentence to show its analysis
  • Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
uśanovāca / (1.1) Par.?
namastasmai bhagavate devāya prabhaviṣṇave / (1.2) Par.?
yasya pṛthvītalaṃ tāta sākāśaṃ bāhugocaram // (1.3) Par.?
mūrdhā yasya tvanantaṃ ca sthānaṃ dānavasattama / (2.1) Par.?
tasyāhaṃ te pravakṣyāmi viṣṇor māhātmyam uttamam // (2.2) Par.?
bhīṣma uvāca / (3.1) Par.?
tayoḥ saṃvadator evam ājagāma mahāmuniḥ / (3.2) Par.?
sanatkumāro dharmātmā saṃśayacchedanāya vai // (3.3) Par.?
sa pūjito 'surendreṇa muninośanasā tathā / (4.1) Par.?
niṣasādāsane rājanmahārhe munipuṃgavaḥ // (4.2) Par.?
tam āsīnaṃ mahāprājñam uśanā vākyam abravīt / (5.1) Par.?
brūhyasmai dānavendrāya viṣṇor māhātmyam uttamam // (5.2) Par.?
sanatkumārastu tataḥ śrutvā prāha vaco 'rthavat / (6.1) Par.?
viṣṇor māhātmyasaṃyuktaṃ dānavendrāya dhīmate // (6.2) Par.?
śṛṇu sarvam idaṃ daitya viṣṇor māhātmyam uttamam / (7.1) Par.?
viṣṇau jagat sthitaṃ sarvam iti viddhi paraṃtapa // (7.2) Par.?
sṛjatyeṣa mahābāho bhūtagrāmaṃ carācaram / (8.1) Par.?
eṣa cākṣipate kāle kāle visṛjate punaḥ / (8.2) Par.?
asmin gacchanti vilayam asmācca prabhavantyuta // (8.3) Par.?
naiṣa dānavatā śakyastapasā naiva cejyayā / (9.1) Par.?
samprāptum indriyāṇāṃ tu saṃyamenaiva śakyate // (9.2) Par.?
bāhye cābhyantare caiva karmaṇā manasi sthitaḥ / (10.1) Par.?
nirmalīkurute buddhyā so 'mutrānantyam aśnute // (10.2) Par.?
yathā hiraṇyakartā vai rūpyam agnau viśodhayet / (11.1) Par.?
bahuśo 'tiprayatnena mahatātmakṛtena ha // (11.2) Par.?
tadvajjātiśatair jīvaḥ śudhyate 'lpena karmaṇā / (12.1) Par.?
yatnena mahatā caivāpyekajātau viśudhyate // (12.2) Par.?
līlayālpaṃ yathā gātrāt pramṛjyād ātmano rajaḥ / (13.1) Par.?
bahu yatnena mahatā doṣanirharaṇaṃ tathā // (13.2) Par.?
yathā cālpena mālyena vāsitaṃ tilasarṣapam / (14.1) Par.?
na muñcati svakaṃ gandhaṃ tadvat sūkṣmasya darśanam // (14.2) Par.?
tad eva bahubhir mālyair vāsyamānaṃ punaḥ punaḥ / (15.1) Par.?
vimuñcati svakaṃ gandhaṃ mālyagandhe 'vatiṣṭhati // (15.2) Par.?
evaṃ jātiśatair yukto guṇair eva prasaṅgiṣu / (16.1) Par.?
buddhyā nivartate doṣo yatnenābhyāsajena vai // (16.2) Par.?
karmaṇā svena raktāni viraktāni ca dānava / (17.1) Par.?
yathā karmaviśeṣāṃśca prāpnuvanti tathā śṛṇu // (17.2) Par.?
yathā ca sampravartante yasmiṃstiṣṭhanti vā vibho / (18.1) Par.?
tat te 'nupūrvyā vyākhyāsye tad ihaikamanāḥ śṛṇu // (18.2) Par.?
anādinidhanaḥ śrīmān harir nārāyaṇaḥ prabhuḥ / (19.1) Par.?
sa vai sṛjati bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca // (19.2) Par.?
eṣa sarveṣu bhūteṣu kṣaraścākṣara eva ca / (20.1) Par.?
ekādaśavikārātmā jagat pibati raśmibhiḥ // (20.2) Par.?
pādau tasya mahīṃ viddhi mūrdhānaṃ divam eva ca / (21.1) Par.?
bāhavastu diśo daitya śrotram ākāśam eva ca // (21.2) Par.?
tasya tejomayaḥ sūryo manaścandramasi sthitam / (22.1) Par.?
buddhir jñānagatā nityaṃ rasastvapsu pravartate // (22.2) Par.?
bhruvor anantarāstasya grahā dānavasattama / (23.1) Par.?
nakṣatracakraṃ netrābhyāṃ pādayor bhūśca dānava // (23.2) Par.?
rajastamaśca sattvaṃ ca viddhi nārāyaṇātmakam / (24.1) Par.?
so ''śramāṇāṃ mukhaṃ tāta karmaṇastat phalaṃ viduḥ // (24.2) Par.?
akarmaṇaḥ phalaṃ caiva sa eva param avyayaḥ / (25.1) Par.?
chandāṃsi tasya romāṇi akṣaraṃ ca sarasvatī // (25.2) Par.?
bahvāśrayo bahumukho dharmo hṛdi samāśritaḥ / (26.1) Par.?
sa brahmaparamo dharmastapaśca sad asacca saḥ // (26.2) Par.?
śrutiśāstragrahopetaḥ ṣoḍaśartvikkratuśca saḥ / (27.1) Par.?
pitāmahaśca viṣṇuśca so 'śvinau sa puraṃdaraḥ // (27.2) Par.?
mitraśca varuṇaścaiva yamo 'tha dhanadastathā / (28.1) Par.?
te pṛthagdarśanāstasya saṃvidanti tathaikatām / (28.2) Par.?
ekasya viddhi devasya sarvaṃ jagad idaṃ vaśe // (28.3) Par.?
nānābhūtasya daityendra tasyaikatvaṃ vadatyayam / (29.1) Par.?
jantuḥ paśyati jñānena tataḥ sattvaṃ prakāśate // (29.2) Par.?
saṃhāravikṣepasahasrakoṭīs tiṣṭhanti jīvāḥ pracaranti cānye / (30.1) Par.?
prajāvisargasya ca pārimāṇyaṃ vāpīsahasrāṇi bahūni daitya // (30.2) Par.?
vāpyaḥ punar yojanavistṛtāstāḥ krośaṃ ca gambhīratayāvagāḍhāḥ / (31.1) Par.?
āyāmataḥ pañcaśatāśca sarvāḥ pratyekaśo yojanataḥ pravṛddhāḥ // (31.2) Par.?
vāpyā jalaṃ kṣipyati vālakoṭyā tvahnā sakṛccāpyatha na dvitīyam / (32.1) Par.?
tāsāṃ kṣaye viddhi kṛtaṃ visargaṃ saṃhāram ekaṃ ca tathā prajānām // (32.2) Par.?
ṣaḍ jīvavarṇāḥ paramaṃ pramāṇaṃ kṛṣṇo dhūmro nīlam athāsya madhyam / (33.1) Par.?
raktaṃ punaḥ sahyataraṃ sukhaṃ tu hāridravarṇaṃ susukhaṃ ca śuklam // (33.2) Par.?
paraṃ tu śuklaṃ vimalaṃ viśokaṃ gataklamaṃ sidhyati dānavendra / (34.1) Par.?
gatvā tu yoniprabhavāni daitya sahasraśaḥ siddhim upaiti jīvaḥ // (34.2) Par.?
gatiṃ ca yāṃ darśanam āha devo gatvā śubhaṃ darśanam eva cāha / (35.1) Par.?
gatiḥ punar varṇakṛtā prajānāṃ varṇastathā kālakṛto 'surendra // (35.2) Par.?
śataṃ sahasrāṇi caturdaśeha parā gatir jīvaguṇasya daitya / (36.1) Par.?
ārohaṇaṃ tat kṛtam eva viddhi sthānaṃ tathā niḥsaraṇaṃ ca teṣām // (36.2) Par.?
kṛṣṇasya varṇasya gatir nikṛṣṭā sa majjate narake pacyamānaḥ / (37.1) Par.?
sthānaṃ tathā durgatibhistu tasya prajāvisargān subahūn vadanti // (37.2) Par.?
śataṃ sahasrāṇi tataścaritvā prāpnoti varṇaṃ haritaṃ tu paścāt / (38.1) Par.?
sa caiva tasminnivasatyanīśo yugakṣaye tamasā saṃvṛtātmā // (38.2) Par.?
sa vai yadā sattvaguṇena yuktas tamo vyapohan ghaṭate svabuddhyā / (39.1) Par.?
sa lohitaṃ varṇam upaiti nīlo manuṣyaloke parivartate ca // (39.2) Par.?
sa tatra saṃhāravisargam eva svakarmajair bandhanaiḥ kliśyamānaḥ / (40.1) Par.?
tataḥ sa hāridram upaiti varṇaṃ saṃhāravikṣepaśate vyatīte // (40.2) Par.?
hāridravarṇastu prajāvisargān sahasraśastiṣṭhati saṃcaran vai / (41.1) Par.?
avipramukto niraye ca daitya tataḥ sahasrāṇi daśāparāṇi // (41.2) Par.?
gatīḥ sahasrāṇi ca pañca tasya catvāri saṃvartakṛtāni caiva / (42.1) Par.?
vimuktam enaṃ nirayācca viddhi sarveṣu cānyeṣu ca saṃbhaveṣu // (42.2) Par.?
sa devaloke viharatyabhīkṣṇaṃ tataścyuto mānuṣatām upaiti / (43.1) Par.?
saṃhāravikṣepaśatāni cāṣṭau martyeṣu tiṣṭhann amṛtatvam eti // (43.2) Par.?
so 'smād atha bhraśyati kālayogāt kṛṣṇe tale tiṣṭhati sarvakaṣṭe / (44.1) Par.?
yathā tvayaṃ sidhyati jīvalokas tat te 'bhidhāsyāmyasurapravīra // (44.2) Par.?
daivāni sa vyūhaśatāni sapta rakto haridro 'tha tathaiva śuklaḥ / (45.1) Par.?
saṃśritya saṃdhāvati śuklam etam aṣṭāparān arcyatamān sa lokān // (45.2) Par.?
aṣṭau ca ṣaṣṭiṃ ca śatāni yāni manoviruddhāni mahādyutīnām / (46.1) Par.?
śuklasya varṇasya parā gatir yā trīṇyeva ruddhāni mahānubhāva // (46.2) Par.?
saṃhāravikṣepam aniṣṭam ekaṃ catvāri cānyāni vasatyanīśaḥ / (47.1) Par.?
ṣaṣṭhasya varṇasya parā gatir yā siddhā viśiṣṭasya gataklamasya // (47.2) Par.?
saptottaraṃ teṣu vasatyanīśaḥ saṃhāravikṣepaśataṃ saśeṣam / (48.1) Par.?
tasmād upāvṛtya manuṣyaloke tato mahānmānuṣatām upaiti // (48.2) Par.?
tasmād upāvṛtya tataḥ krameṇa so 'gre sma saṃtiṣṭhati bhūtasargam / (49.1) Par.?
sa saptakṛtvaśca paraiti lokān saṃhāravikṣepakṛtapravāsaḥ // (49.2) Par.?
saptaiva saṃhāram upaplavāni saṃbhāvya saṃtiṣṭhati siddhaloke / (50.1) Par.?
tato 'vyayaṃ sthānam anantam eti devasya viṣṇor atha brahmaṇaśca / (50.2) Par.?
śeṣasya caivātha narasya caiva devasya viṣṇoḥ paramasya caiva // (50.3) Par.?
saṃhārakāle paridagdhakāyā brahmāṇam āyānti sadā prajā hi / (51.1) Par.?
ceṣṭātmano devagaṇāśca sarve ye brahmalokād amarāḥ sma te 'pi // (51.2) Par.?
prajāvisargaṃ tu saśeṣakālaṃ sthānāni svānyeva saranti jīvāḥ / (52.1) Par.?
niḥśeṣāṇāṃ tat padaṃ yānti cānte sarvāpadā ye sadṛśā manuṣyāḥ // (52.2) Par.?
ye tu cyutāḥ siddhalokāt krameṇa teṣāṃ gatiṃ yānti tathānupūrvyā / (53.1) Par.?
jīvāḥ pare tadbalaveṣarūpā vidhiṃ svakaṃ yānti viparyayeṇa // (53.2) Par.?
sa yāvad evāsti saśeṣabhukte prajāśca devyau ca tathaiva śukle / (54.1) Par.?
tāvat tadā teṣu viśuddhabhāvaḥ saṃyamya pañcendriyarūpam etat // (54.2) Par.?
śuddhāṃ gatiṃ tāṃ paramāṃ paraiti śuddhena nityaṃ manasā vicinvan / (55.1) Par.?
tato 'vyayaṃ sthānam upaiti brahma duṣprāpam abhyeti sa śāśvataṃ vai / (55.2) Par.?
ityetad ākhyātam ahīnasattva nārāyaṇasyeha balaṃ mayā te // (55.3) Par.?
vṛtra uvāca / (56.1) Par.?
evaṃ gate me na viṣādo 'sti kaścit samyak ca paśyāmi vacastavaitat / (56.2) Par.?
śrutvā ca te vācam adīnasattva vikalmaṣo 'smyadya tathā vipāpmā // (56.3) Par.?
pravṛttam etad bhagavanmaharṣe mahādyuteścakram anantavīryam / (57.1) Par.?
viṣṇor anantasya sanātanaṃ tat sthānaṃ sargā yatra sarve pravṛttāḥ / (57.2) Par.?
sa vai mahātmā puruṣottamo vai tasmiñ jagat sarvam idaṃ pratiṣṭhitam // (57.3) Par.?
bhīṣma uvāca / (58.1) Par.?
evam uktvā sa kaunteya vṛtraḥ prāṇān avāsṛjat / (58.2) Par.?
yojayitvā tathātmānaṃ paraṃ sthānam avāptavān // (58.3) Par.?
yudhiṣṭhira uvāca / (59.1) Par.?
ayaṃ sa bhagavān devaḥ pitāmaha janārdanaḥ / (59.2) Par.?
sanatkumāro vṛtrāya yat tad ākhyātavān purā // (59.3) Par.?
bhīṣma uvāca / (60.1) Par.?
mūlasthāyī sa bhagavān svenānantena tejasā / (60.2) Par.?
tatsthaḥ sṛjati tān bhāvān nānārūpān mahātapāḥ // (60.3) Par.?
turīyārdhena tasyemaṃ viddhi keśavam acyutam / (61.1) Par.?
turīyārdhena lokāṃstrīn bhāvayatyeṣa buddhimān // (61.2) Par.?
arvāk sthitastu yaḥ sthāyī kalpānte parivartate / (62.1) Par.?
sa śete bhagavān apsu yo 'sāvatibalaḥ prabhuḥ / (62.2) Par.?
tān vidhātā prasannātmā lokāṃścarati śāśvatān // (62.3) Par.?
sarvāṇy aśūnyāni karotyanantaḥ sanatkumāraḥ saṃcarate ca lokān / (63.1) Par.?
sa cāniruddhaḥ sṛjate mahātmā tatsthaṃ jagat sarvam idaṃ vicitram // (63.2) Par.?
yudhiṣṭhira uvāca / (64.1) Par.?
vṛtreṇa paramārthajña dṛṣṭā manye ''tmano gatiḥ / (64.2) Par.?
śubhā tasmāt sa sukhito na śocati pitāmaha // (64.3) Par.?
śuklaḥ śuklābhijātīyaḥ sādhyo nāvartate 'nagha / (65.1) Par.?
tiryaggateśca nirmukto nirayācca pitāmaha // (65.2) Par.?
hāridravarṇe rakte vā vartamānastu pārthiva / (66.1) Par.?
tiryag evānupaśyeta karmabhistāmasair vṛtaḥ // (66.2) Par.?
vayaṃ tu bhṛśam āpannā raktāḥ kaṣṭamukhe 'sukhe / (67.1) Par.?
kāṃ gatiṃ pratipatsyāmo nīlāṃ kṛṣṇādhamām atha // (67.2) Par.?
bhīṣma uvāca / (68.1) Par.?
śuddhābhijanasampannāḥ pāṇḍavāḥ saṃśitavratāḥ / (68.2) Par.?
vihṛtya devalokeṣu punar mānuṣyam eṣyatha // (68.3) Par.?
prajāvisargaṃ ca sukhena kāle pratyetya deveṣu sukhāni bhuktvā / (69.1) Par.?
sukhena saṃyāsyatha siddhasaṃkhyāṃ mā vo bhayaṃ bhūd vimalāḥ stha sarve // (69.2) Par.?
Duration=0.31663203239441 secs.