Texts

Help

Select a text:
Bibliography
Select a chapter:
 (no revisions)
Show parallels  Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 6303
  • Click on a sentence to show its analysis
  • Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
yudhiṣṭhira uvāca / (1.1) Par.?
kathaṃ nirvedam āpannaḥ śuko vaiyāsakiḥ purā / (1.2) Par.?
etad icchāmi kauravya śrotuṃ kautūhalaṃ hi me // (1.3) Par.?
bhīṣma uvāca / (2.1) Par.?
prākṛtena suvṛttena carantam akutobhayam / (2.2) Par.?
adhyāpya kṛtsnaṃ svādhyāyam anvaśād vai pitā sutam // (2.3) Par.?
dharmaṃ putra niṣevasva sutīkṣṇau hi himātapau / (3.1) Par.?
kṣutpipāse ca vāyuṃ ca jaya nityaṃ jitendriyaḥ // (3.2) Par.?
satyam ārjavam akrodham anasūyāṃ damaṃ tapaḥ / (4.1) Par.?
ahiṃsāṃ cānṛśaṃsyaṃ ca vidhivat paripālaya // (4.2) Par.?
satye tiṣṭha rato dharme hitvā sarvam anārjavam / (5.1) Par.?
devatātithiśeṣeṇa yātrāṃ prāṇasya saṃśraya // (5.2) Par.?
phenapātropame dehe jīve śakunivat sthite / (6.1) Par.?
anitye priyasaṃvāse kathaṃ svapiṣi putraka // (6.2) Par.?
apramatteṣu jāgratsu nityayukteṣu śatruṣu / (7.1) Par.?
antaraṃ lipsamāneṣu bālastvaṃ nāvabudhyase // (7.2) Par.?
gaṇyamāneṣu varṣeṣu kṣīyamāṇe tathāyuṣi / (8.1) Par.?
jīvite śiṣyamāṇe ca kim utthāya na dhāvasi // (8.2) Par.?
aihalaukikam īhante māṃsaśoṇitavardhanam / (9.1) Par.?
pāralaukikakāryeṣu prasuptā bhṛśanāstikāḥ // (9.2) Par.?
dharmāya ye 'bhyasūyanti buddhimohānvitā narāḥ / (10.1) Par.?
apathā gacchatāṃ teṣām anuyātāpi pīḍyate // (10.2) Par.?
ye tu tuṣṭāḥ suniyatāḥ satyāgamaparāyaṇāḥ / (11.1) Par.?
dharmyaṃ panthānam ārūḍhāstān upāssva ca pṛccha ca // (11.2) Par.?
upadhārya mataṃ teṣāṃ vṛddhānāṃ dharmadarśinām / (12.1) Par.?
niyaccha parayā buddhyā cittam utpathagāmi vai // (12.2) Par.?
adyakālikayā buddhyā dūre śva iti nirbhayāḥ / (13.1) Par.?
sarvabhakṣā na paśyanti karmabhūmiṃ vicetasaḥ // (13.2) Par.?
dharmaniḥśreṇim āsthāya kiṃcit kiṃcit samāruha / (14.1) Par.?
kośakāravad ātmānaṃ veṣṭayannāvabudhyase // (14.2) Par.?
nāstikaṃ bhinnamaryādaṃ kūlapātam ivāsthiram / (15.1) Par.?
vāmataḥ kuru viśrabdho naraṃ veṇum ivoddhatam // (15.2) Par.?
kāmaṃ krodhaṃ ca mṛtyuṃ ca pañcendriyajalāṃ nadīm / (16.1) Par.?
nāvaṃ dhṛtimayīṃ kṛtvā janmadurgāṇi saṃtara // (16.2) Par.?
mṛtyunābhyāhate loke jarayā paripīḍite / (17.1) Par.?
amoghāsu patantīṣu dharmayānena saṃtara // (17.2) Par.?
tiṣṭhantaṃ ca śayānaṃ ca mṛtyur anveṣate yadā / (18.1) Par.?
nirvṛtiṃ labhase kasmād akasmānmṛtyunāśitaḥ // (18.2) Par.?
saṃcinvānakam evainaṃ kāmānām avitṛptakam / (19.1) Par.?
vṛkīvoraṇam āsādya mṛtyur ādāya gacchati // (19.2) Par.?
kramaśaḥ saṃcitaśikho dharmabuddhimayo mahān / (20.1) Par.?
andhakāre praveṣṭavye dīpo yatnena dhāryatām // (20.2) Par.?
saṃpatan dehajālāni kadācid iha mānuṣe / (21.1) Par.?
brāhmaṇyaṃ labhate jantustat putra paripālaya // (21.2) Par.?
brāhmaṇasya hi deho 'yaṃ na kāmārthāya jāyate / (22.1) Par.?
iha kleśāya tapase pretya tvanupamaṃ sukham // (22.2) Par.?
brāhmaṇyaṃ bahubhir avāpyate tapobhis tallabdhvā na paripaṇena heḍitavyam / (23.1) Par.?
svādhyāye tapasi dame ca nityayuktaḥ kṣemārthī kuśalaparaḥ sadā yatasva // (23.2) Par.?
avyaktaprakṛtir ayaṃ kalāśarīraḥ sūkṣmātmā kṣaṇatruṭiśo nimeṣaromā / (24.1) Par.?
ṛtvāsyaḥ samabalaśuklakṛṣṇanetro māṃsāṅgo dravati vayohayo narāṇām // (24.2) Par.?
taṃ dṛṣṭvā prasṛtam ajasram ugravegaṃ gacchantaṃ satatam ihāvyapekṣamāṇam / (25.1) Par.?
cakṣuste yadi na parapraṇetṛneyaṃ dharme te bhavatu manaḥ paraṃ niśamya // (25.2) Par.?
ye 'mī tu pracalitadharmakāmavṛttāḥ krośantaḥ satatam aniṣṭasaṃprayogāḥ / (26.1) Par.?
kliśyante parigatavedanāśarīrā bahvībhiḥ subhṛśam adharmavāsanābhiḥ // (26.2) Par.?
rājā dharmaparaḥ sadā śubhagoptā samīkṣya sukṛtināṃ dadhāti lokān / (27.1) Par.?
bahuvidham api carataḥ pradiśati sukham anupagataṃ niravadyam // (27.2) Par.?
śvāno bhīṣaṇāyomukhāni vayāṃsi vaḍagṛdhrakulapakṣiṇāṃ ca saṃghāḥ / (28.1) Par.?
narāṃ kadane rudhirapā guruvacananudam uparataṃ viśasanti // (28.2) Par.?
maryādā niyatāḥ svayaṃbhuvā ya ihemāḥ prabhinatti daśaguṇā mano'nugatvāt / (29.1) Par.?
nivasati bhṛśam asukhaṃ pitṛviṣayavipinam avagāhya sa pāpaḥ // (29.2) Par.?
yo lubdhaḥ subhṛśaṃ priyānṛtaśca manuṣyaḥ satatanikṛtivañcanāratiḥ syāt / (30.1) Par.?
upanidhibhir asukhakṛt sa paramanirayago bhṛśam asukham anubhavati duṣkṛtakarmā // (30.2) Par.?
uṣṇāṃ vaitaraṇīṃ mahānadīm avagāḍho 'sipatravanabhinnagātraḥ / (31.1) Par.?
paraśuvanaśayo nipatito vasati ca mahāniraye bhṛśārtaḥ // (31.2) Par.?
mahāpadāni katthase na cāpyavekṣase param / (32.1) Par.?
cirasya mṛtyukārikām anāgatāṃ na budhyase // (32.2) Par.?
prayāsyatāṃ kim āsyate samutthitaṃ mahad bhayam / (33.1) Par.?
atipramāthi dāruṇaṃ sukhasya saṃvidhīyatām // (33.2) Par.?
purā mṛtaḥ praṇīyase yamasya mṛtyuśāsanāt / (34.1) Par.?
tadantikāya dāruṇaiḥ prayatnam ārjave kuru // (34.2) Par.?
purā samūlabāndhavaṃ prabhur haratyaduḥkhavit / (35.1) Par.?
taveha jīvitaṃ yamo na cāsti tasya vārakaḥ // (35.2) Par.?
purā vivāti māruto yamasya yaḥ puraḥsaraḥ / (36.1) Par.?
puraika eva nīyase kuruṣva sāṃparāyikam // (36.2) Par.?
purā sahikka eva te pravāti māruto 'ntakaḥ / (37.1) Par.?
purā ca vibhramanti te diśo mahābhayāgame // (37.2) Par.?
smṛtiśca saṃnirudhyate purā taveha putraka / (38.1) Par.?
samākulasya gacchataḥ samādhim uttamaṃ kuru // (38.2) Par.?
kṛtākṛte śubhāśubhe pramādakarmaviplute / (39.1) Par.?
smaran purā na tapyase nidhatsva kevalaṃ nidhim // (39.2) Par.?
purā jarā kalevaraṃ vijarjarīkaroti te / (40.1) Par.?
balāṅgarūpahāriṇī nidhatsva kevalaṃ nidhim // (40.2) Par.?
purā śarīram antako bhinatti rogasāyakaiḥ / (41.1) Par.?
prasahya jīvitakṣaye tapo mahat samācara // (41.2) Par.?
purā vṛkā bhayaṃkarā manuṣyadehagocarāḥ / (42.1) Par.?
abhidravanti sarvato yatasva puṇyaśīlane // (42.2) Par.?
purāndhakāram ekako 'nupaśyasi tvarasva vai / (43.1) Par.?
purā hiraṇmayānnagānnirīkṣase 'drimūrdhani // (43.2) Par.?
purā kusaṃgatāni te suhṛnmukhāśca śatravaḥ / (44.1) Par.?
vicālayanti darśanād ghaṭasva putra yat param // (44.2) Par.?
dhanasya yasya rājato bhayaṃ na cāsti caurataḥ / (45.1) Par.?
mṛtaṃ ca yanna muñcati samarjayasva tad dhanam // (45.2) Par.?
na tatra saṃvibhajyate svakarmabhiḥ parasparam / (46.1) Par.?
yad eva yasya yautakaṃ tad eva tatra so 'śnute // (46.2) Par.?
paratra yena jīvyate tad eva putra dīyatām / (47.1) Par.?
dhanaṃ yad akṣayaṃ dhruvaṃ samarjayasva tat svayam // (47.2) Par.?
na yāvad eva pacyate mahājanasya yāvakam / (48.1) Par.?
apakva eva yāvake purā praṇīyase tvara // (48.2) Par.?
na mātṛpitṛbāndhavā na saṃstutaḥ priyo janaḥ / (49.1) Par.?
anuvrajanti saṃkaṭe vrajantam ekapātinam // (49.2) Par.?
yad eva karma kevalaṃ svayaṃ kṛtaṃ śubhāśubham / (50.1) Par.?
tad eva tasya yautakaṃ bhavatyamutra gacchataḥ // (50.2) Par.?
hiraṇyaratnasaṃcayāḥ śubhāśubhena saṃcitāḥ / (51.1) Par.?
na tasya dehasaṃkṣaye bhavanti kāryasādhakāḥ // (51.2) Par.?
paratragāmikasya te kṛtākṛtasya karmaṇaḥ / (52.1) Par.?
na sākṣir ātmanā samo nṛṇām ihāsti kaścana // (52.2) Par.?
manuṣyadehaśūnyakaṃ bhavatyamutra gacchataḥ / (53.1) Par.?
prapaśya buddhicakṣuṣā pradṛśyate hi sarvataḥ // (53.2) Par.?
ihāgnisūryavāyavaḥ śarīram āśritāstrayaḥ / (54.1) Par.?
ta eva tasya sākṣiṇo bhavanti dharmadarśinaḥ // (54.2) Par.?
yathāniśeṣu sarvataḥspṛśatsu sarvadāriṣu / (55.1) Par.?
prakāśagūḍhavṛttiṣu svadharmam eva pālaya // (55.2) Par.?
anekapāripanthike virūparaudrarakṣite / (56.1) Par.?
svam eva karma rakṣyatāṃ svakarma tatra gacchati // (56.2) Par.?
na tatra saṃvibhajyate svakarmaṇā parasparam / (57.1) Par.?
yathākṛtaṃ svakarmajaṃ tad eva bhujyate phalam // (57.2) Par.?
yathāpsarogaṇāḥ phalaṃ sukhaṃ maharṣibhiḥ saha / (58.1) Par.?
tathāpnuvanti karmato vimānakāmagāminaḥ // (58.2) Par.?
yatheha yat kṛtaṃ śubhaṃ vipāpmabhiḥ kṛtātmabhiḥ / (59.1) Par.?
tad āpnuvanti mānavāstathā viśuddhayonayaḥ // (59.2) Par.?
prajāpateḥ salokatāṃ bṛhaspateḥ śatakratoḥ / (60.1) Par.?
vrajanti te parāṃ gatiṃ gṛhasthadharmasetubhiḥ // (60.2) Par.?
sahasraśo 'pyanekaśaḥ pravaktum utsahāmahe / (61.1) Par.?
abuddhimohanaṃ punaḥ prabhur vinā na yāvakam // (61.2) Par.?
gatā dviraṣṭavarṣatā dhruvo 'si pañcaviṃśakaḥ / (62.1) Par.?
kuruṣva dharmasaṃcayaṃ vayo hi te 'tivartate // (62.2) Par.?
purā karoti so 'ntakaḥ pramādagomukhaṃ damam / (63.1) Par.?
yathāgṛhītam utthitaṃ tvarasva dharmapālane // (63.2) Par.?
yadā tvam eva pṛṣṭhatastvam agrato gamiṣyasi / (64.1) Par.?
tathā gatiṃ gamiṣyataḥ kim ātmanā pareṇa vā // (64.2) Par.?
yad ekapātināṃ satāṃ bhavatyamutra gacchatām / (65.1) Par.?
bhayeṣu sāṃparāyikaṃ nidhatsva taṃ mahānidhim // (65.2) Par.?
sakūlamūlabāndhavaṃ prabhur haratyasaṅgavān / (66.1) Par.?
na santi yasya vārakāḥ kuruṣva dharmasaṃnidhim // (66.2) Par.?
idaṃ nidarśanaṃ mayā taveha putra saṃmatam / (67.1) Par.?
svadarśanānumānataḥ pravarṇitaṃ kuruṣva tat // (67.2) Par.?
dadhāti yaḥ svakarmaṇā dhanāni yasya kasyacit / (68.1) Par.?
abuddhimohajair guṇaiḥ śataika eva yujyate // (68.2) Par.?
śrutaṃ samartham astu te prakurvataḥ śubhāḥ kriyāḥ / (69.1) Par.?
tad eva tatra darśanaṃ kṛtajñam arthasaṃhitam // (69.2) Par.?
nibandhanī rajjur eṣā yā grāme vasato ratiḥ / (70.1) Par.?
chittvaināṃ sukṛto yānti naināṃ chindanti duṣkṛtaḥ // (70.2) Par.?
kiṃ te dhanena kiṃ bandhubhiste kiṃ te putraiḥ putraka yo mariṣyasi / (71.1) Par.?
ātmānam anviccha guhāṃ praviṣṭaṃ pitāmahāste kva gatāśca sarve // (71.2) Par.?
śvaḥkāryam adya kurvīta pūrvāhṇe cāparāhṇikam / (72.1) Par.?
ko hi tad veda kasyādya mṛtyusenā nivekṣyate // (72.2) Par.?
anugamya śmaśānāntaṃ nivartantīha bāndhavāḥ / (73.1) Par.?
agnau prakṣipya puruṣaṃ jñātayaḥ suhṛdastathā // (73.2) Par.?
nāstikānniranukrośānnarān pāpamatau sthitān / (74.1) Par.?
vāmataḥ kuru viśrabdhaṃ paraṃ prepsur atandritaḥ // (74.2) Par.?
evam abhyāhate loke kālenopanipīḍite / (75.1) Par.?
sumahad dhairyam ālambya dharmaṃ sarvātmanā kuru // (75.2) Par.?
athemaṃ darśanopāyaṃ samyag yo vetti mānavaḥ / (76.1) Par.?
samyak sa dharmaṃ kṛtveha paratra sukham edhate // (76.2) Par.?
na dehabhede maraṇaṃ vijānatāṃ na ca praṇāśaḥ svanupālite pathi / (77.1) Par.?
dharmaṃ hi yo vardhayate sa paṇḍito ya eva dharmāccyavate sa muhyati // (77.2) Par.?
prayuktayoḥ karmapathi svakarmaṇoḥ phalaṃ prayoktā labhate yathāvidhi / (78.1) Par.?
nihīnakarmā nirayaṃ prapadyate triviṣṭapaṃ gacchati dharmapāragaḥ // (78.2) Par.?
sopānabhūtaṃ svargasya mānuṣyaṃ prāpya durlabham / (79.1) Par.?
tathātmānaṃ samādadhyād bhraśyeta na punar yathā // (79.2) Par.?
yasya notkrāmati matiḥ svargamārgānusāriṇī / (80.1) Par.?
tam āhuḥ puṇyakarmāṇam aśocyaṃ mitrabāndhavaiḥ // (80.2) Par.?
yasya nopahatā buddhir niścayeṣvavalambate / (81.1) Par.?
svarge kṛtāvakāśasya tasya nāsti mahad bhayam // (81.2) Par.?
tapovaneṣu ye jātāstatraiva nidhanaṃ gatāḥ / (82.1) Par.?
teṣām alpataro dharmaḥ kāmabhogam ajānatām // (82.2) Par.?
yastu bhogān parityajya śarīreṇa tapaścaret / (83.1) Par.?
na tena kiṃcinna prāptaṃ tanme bahumataṃ phalam // (83.2) Par.?
mātāpitṛsahasrāṇi putradāraśatāni ca / (84.1) Par.?
anāgatānyatītāni kasya te kasya vā vayam // (84.2) Par.?
na teṣāṃ bhavatā kāryaṃ na kāryaṃ tava tair api / (85.1) Par.?
svakṛtaistāni yātāni bhavāṃścaiva gamiṣyati // (85.2) Par.?
iha loke hi dhaninaḥ paro 'pi svajanāyate / (86.1) Par.?
svajanastu daridrāṇāṃ jīvatām eva naśyati // (86.2) Par.?
saṃcinotyaśubhaṃ karma kalatrāpekṣayā naraḥ / (87.1) Par.?
tataḥ kleśam avāpnoti paratreha tathaiva ca // (87.2) Par.?
paśya tvaṃ chidrabhūtaṃ hi jīvalokaṃ svakarmaṇā / (88.1) Par.?
tat kuruṣva tathā putra kṛtsnaṃ yat samudāhṛtam // (88.2) Par.?
tad etat sampradṛśyaiva karmabhūmiṃ praviśya tām / (89.1) Par.?
śubhānyācaritavyāni paralokam abhīpsatā // (89.2) Par.?
māsartusaṃjñāparivartakena sūryāgninā rātridivendhanena / (90.1) Par.?
svakarmaniṣṭhāphalasākṣikeṇa bhūtāni kālaḥ pacati prasahya // (90.2) Par.?
dhanena kiṃ yanna dadāti nāśnute balena kiṃ yena ripūnna bādhate / (91.1) Par.?
śrutena kiṃ yena na dharmam ācaret kim ātmanā yo na jitendriyo vaśī // (91.2) Par.?
idaṃ dvaipāyanavaco hitam uktaṃ niśamya tu / (92.1) Par.?
śuko gataḥ parityajya pitaraṃ mokṣadeśikam // (92.2) Par.?
Duration=0.35727715492249 secs.