Texts

athātas tasyāśitīyam adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ // (1.1) Par.?

iti ha smāha bhagavānātreyaḥ // (2) Par.?

tasyāśitādyād āhārād balaṃ varṇaśca vardhate / (3.1) Par.?

yasyartusātmyaṃ viditaṃ ceṣṭāhāravyapāśrayam // (3.2) Par.?

iha khalu saṃvatsaraṃ ṣaḍaṅgam ṛtuvibhāgena vidyāt / (4.1) Par.?

tatrādityasyodagayanamādānaṃ ca trīnṛtūñchiśirādīngrīṣmāntān vyavasyet varṣādīn punar hemantāntān dakṣiṇāyanaṃ visargaṃ ca // (4.2) Par.?

visarge punarvāyavo nātirūkṣāḥ pravānti itare punarādāne somaścāvyāhatabalaḥ śiśirābhirbhābhir āpūrayañjagadāpyāyayati śaśvat ato visargaḥ saumyaḥ / (5.1) Par.?

ādānaṃ punarāgneyaṃ tāvetāvarkavāyū somaśca kālasvabhāvamārgaparigṛhītāḥ kālarturasadoṣadehabalanirvṛttipratyayāḥ samupadiśyante // (5.2) Par.?

tatra ravirbhābhirādadāno jagataḥ snehaṃ vāyavastīvrarūkṣāś copaśoṣayantaḥ śiśiravasantagrīṣmeṣu yathākramaṃ raukṣyamutpādayanto rūkṣān rasāṃstiktakaṣāyakaṭukāṃś cābhivardhayanto nṛṇāṃ daurbalyamāvahanti // (6) Par.?

varṣāśaraddhemanteṣu dakṣiṇābhimukhe'rke kālamārgameghavātavarṣābhihatapratāpe śaśini cāvyāhatabale māhendrasalilapraśāntasaṃtāpe jagati arūkṣā rasāḥ pravardhante'mlalavaṇamadhurā yathākramaṃ tatra balamupacīyate nṛṇāmiti // (7) Par.?

bhavati cātra / (8.1) Par.?

ādāvante ca daurbalyaṃ visargādānayor nṝṇām / (8.2) Par.?

madhye madhyabalaṃ tvante śreṣṭhamagre ca nirdiśet // (8.3) Par.?

śīte śītānilasparśasaṃruddho balināṃ balī / (9.1) Par.?

paktā bhavati hemante mātrādravyagurukṣamaḥ // (9.2) Par.?

sa yadā nendhanaṃ yuktaṃ labhate dehajaṃ tadā / (10.1) Par.?

rasaṃ hinastyato vāyuḥ śītaḥ śīte prakupyati // (10.2) Par.?

tasmāt tuṣārasamaye snigdhāmlalavaṇān rasān / (11.1) Par.?

audakānūpamāṃsānāṃ medyānām upayojayet // (11.2) Par.?

bileśayānāṃ māṃsāni prasahānāṃ bhṛtāni ca / (12.1) Par.?

bhakṣayenmadirāṃ sīdhuṃ madhu cānupibennaraḥ // (12.2) Par.?

gorasān ikṣuvikṛtīr vasāṃ tailaṃ navaudanam / (13.1) Par.?

hemante'bhyasyatas toyamuṣṇaṃ cāyurna hīyate // (13.2) Par.?

abhyaṅgotsādanaṃ mūrdhni tailaṃ jentākam ātapam / (14.1) Par.?

bhajedbhūmigṛhaṃ coṣṇamuṣṇaṃ garbhagṛhaṃ tathā // (14.2) Par.?

śīteṣu saṃvṛtaṃ sevyaṃ yānaṃ śayanamāsanam / (15.1) Par.?

prāvārājinakauśeyapraveṇīkuthakāstṛtam // (15.2) Par.?

gurūṣṇavāsā digdhāṅgo guruṇāguruṇā sadā / (16.1) Par.?

śayane pramadāṃ pīnāṃ viśālopacitastanīm // (16.2) Par.?

āliṅgyāgurudigdhāṅgīṃ supyāt samadamanmathaḥ / (17.1) Par.?

prakāmaṃ ca niṣeveta maithunaṃ śiśirāgame // (17.2) Par.?

varjayedannapānāni vātalāni laghūni ca / (18.1) Par.?

pravātaṃ pramitāhāram udamanthaṃ himāgame // (18.2) Par.?

hemantaśiśirau tulyau śiśire'lpaṃ viśeṣaṇam / (19.1) Par.?

raukṣyam ādānajaṃ śītaṃ meghamārutavarṣajam // (19.2) Par.?

tasmāddhaimantikaḥ sarvaḥ śiśire vidhiriṣyate / (20.1) Par.?

nivātam uṣṇaṃ tvadhikaṃ śiśire gṛhamāśrayet // (20.2) Par.?

kaṭutiktakaṣāyāṇi vātalāni laghūni ca / (21.1) Par.?

varjayed annapānāni śiśire śītalāni ca // (21.2) Par.?

vasante nicitaḥ śleṣmā dinakṛdbhābhirīritaḥ / (22.1) Par.?

kāyāgniṃ bādhate rogāṃstataḥ prakurute bahūn // (22.2) Par.?

tasmādvasante karmāṇi vamanādīni kārayet / (23.1) Par.?

gurvamlasnigdhamadhuraṃ divāsvapnaṃ ca varjayet // (23.2) Par.?

vyāyāmodvartanaṃ dhūmaṃ kavalagrahamañjanam / (24.1) Par.?

sukhāmbunā śaucavidhiṃ śīlayetkusumāgame // (24.2) Par.?

candanāgurudigdhāṅgo yavagodhūmabhojanaḥ / (25.1) Par.?

śārabhaṃ śāśam aiṇeyaṃ māṃsaṃ lāvakapiñjalam // (25.2) Par.?

bhakṣayennirgadaṃ sīdhuṃ pibenmādhvīkameva vā / (26.1) Par.?

vasante'nubhavetstrīṇāṃ kānanānāṃ ca yauvanam // (26.2) Par.?

mayūkhair jagataḥ snehaṃ grīṣme pepīyate raviḥ / (27.1) Par.?

svādu śītaṃ dravaṃ snigdhamannapānaṃ tadā hitam // (27.2) Par.?

śītaṃ saśarkaraṃ manthaṃ jāṅgalānmṛgapakṣiṇaḥ / (28.1) Par.?

ghṛtaṃ payaḥ saśālyannaṃ bhajan grīṣme na sīdati // (28.2) Par.?

madyamalpaṃ na vā peyamathavā subahūdakam / (29.1) Par.?

lavaṇāmlakaṭūṣṇāni vyāyāmaṃ ca vivarjayet // (29.2) Par.?

divā śītagṛhe nidrāṃ niśi candrāṃśuśītale / (30.1) Par.?

bhajeccandanadigdhāṅgaḥ pravāte harmyamastake // (30.2) Par.?

vyajanaiḥ pāṇisaṃsparśaiścandanodakaśītalaiḥ / (31.1) Par.?

sevyamāno bhajedāsyāṃ muktāmaṇivibhūṣitaḥ // (31.2) Par.?

kānanāni ca śītāni jalāni kusumāni ca / (32.1) Par.?

grīṣmakāle niṣeveta maithunādvirato naraḥ // (32.2) Par.?

ādānadurbale dehe paktā bhavati durbalaḥ / (33.1) Par.?

sa varṣāsvanilādīnāṃ dūṣaṇairbādhyate punaḥ // (33.2) Par.?

bhūbāṣpānmeghanisyandāt pākādamlājjalasya ca / (34.1) Par.?

varṣāsvagnibale kṣīṇe kupyanti pavanādayaḥ // (34.2) Par.?

tasmātsādhāraṇaḥ sarvo vidhirvarṣāsu śasyate / (35.1) Par.?

udamanthaṃ divāsvapnam avaśyāyaṃ nadījalam // (35.2) Par.?

vyāyāmamātapaṃ caiva vyavāyaṃ cātra varjayet / (36.1) Par.?

pānabhojanasaṃskārān prāyaḥ kṣaudrānvitān bhajet // (36.2) Par.?

vyaktāmlalavaṇasnehaṃ vātavarṣākule'hani / (37.1) Par.?

viśeṣaśīte bhoktavyaṃ varṣāsvanilaśāntaye // (37.2) Par.?

agnisaṃrakṣaṇavatā yavagodhūmaśālayaḥ / (38.1) Par.?

purāṇā jāṅgalair māṃsair bhojyā yūṣaiśca saṃskṛtaiḥ // (38.2) Par.?

pibet kṣaudrānvitaṃ cālpaṃ mādhvīkāriṣṭamambu vā / (39.1) Par.?

māhendraṃ taptaśītaṃ vā kaupaṃ sārasameva vā // (39.2) Par.?

pragharṣodvartanasnānagandhamālyaparo bhavet / (40.1) Par.?

laghuśuddhāmbaraḥ sthānaṃ bhajed akledi vārṣikam // (40.2) Par.?

varṣāśītocitāṅgānāṃ sahasaivārkaraśmibhiḥ / (41.1) Par.?

taptānām ācitaṃ pittaṃ prāyaḥ śaradi kupyati // (41.2) Par.?

tatrānnapānaṃ madhuraṃ laghu śītaṃ satiktakam / (42.1) Par.?

pittapraśamanaṃ sevyaṃ mātrayā suprakāṅkṣitaiḥ // (42.2) Par.?

lāvān kapiñjalān eṇān urabhrāñcharabhān śaśān / (43.1) Par.?

śālīn sayavagodhūmān sevyān āhurghanātyaye // (43.2) Par.?

tiktasya sarpiṣaḥ pānaṃ vireko raktamokṣaṇam / (44.1) Par.?

dhārādharātyaye kāryamātapasya ca varjanam // (44.2) Par.?

vasāṃ tailam avaśyāyamaudakānūpam āmiṣam / (45.1) Par.?

kṣāraṃ dadhi divāsvapnaṃ prāgvātaṃ cātra varjayet // (45.2) Par.?

divā sūryāṃśusaṃtaptaṃ niśi candrāṃśuśītalam / (46.1) Par.?

kālena pakvaṃ nirdoṣam agastyenāviṣīkṛtam // (46.2) Par.?

haṃsodakamiti khyātaṃ śāradaṃ vimalaṃ śuci / (47.1) Par.?

snānapānāvagāheṣu hitamambu yathāmṛtam // (47.2) Par.?

śāradāni ca mālyāni vāsāṃsi vimalāni ca / (48.1) Par.?

śaratkāle praśasyante pradoṣe cenduraśmayaḥ // (48.2) Par.?

ityuktam ṛtusātmyaṃ yacceṣṭāhāravyapāśrayam / (49.1) Par.?

upaśete yadaucityādokaḥsātmyaṃ taducyate // (49.2) Par.?

deśānām āmayānāṃ ca viparītaguṇaṃ guṇaiḥ / (50.1) Par.?

sātmyamicchanti sātmyajñāśceṣṭitaṃ cādyameva ca // (50.2) Par.?

tatra ślokaḥ / (51.1) Par.?

ṛtāvṛtau nṛbhiḥ sevyamasevyaṃ yacca kiṃcana / (51.2) Par.?

tasyāśitīye nirdiṣṭaṃ hetumat sātmyam eva ca // (51.3) Par.?