Texts

athāto 'pasmāranidānaṃ vyākhyāsyāmaḥ // (1.1) Par.?

iti ha smāha bhagavānātreyaḥ // (2.1) Par.?

iha khalu catvāro 'pasmārā bhavanti vātapittakaphasannipātanimittāḥ // (3.1) Par.?

ta evaṃvidhānāṃ prāṇabhṛtāṃ kṣipramabhinirvartante tad yathā rajastamobhyām upahatacetasām udbhrāntaviṣamabahudoṣāṇāṃ samalavikṛtopahitānyaśucīnyabhyavahārajātāni vaiṣamyayuktenopayogavidhinopayuñjānānāṃ tantraprayogamapi ca viṣamamācaratāmanyāśca śarīraceṣṭā viṣamāḥ samācaratāmatyupakṣayādvā doṣāḥ prakupitā rajastamobhyām upahatacetasām antarātmanaḥ śreṣṭhatamamāyatanaṃ hṛdayamupasṛtyopari tiṣṭhante tathendriyāyatanāni ca / (4.1) Par.?

tatra cāvasthitāḥ santo yadā hṛdayamindriyāyatanāni ceritāḥ kāmakrodhabhayalobhamohaharṣaśokacintodvegādibhiḥ sahasābhipūrayanti tadā janturapasmarati // (4.2) Par.?

apasmāraṃ punaḥ smṛtibuddhisattvasaṃplavād bībhatsaceṣṭam āvasthikaṃ tamaḥpraveśamācakṣate // (5.1) Par.?

tasyemāni pūrvarūpāṇi bhavanti tadyathā bhrūvyudāsaḥ satatamakṣṇorvaikṛtamaśabdaśravaṇaṃ lālāsiṅghāṇaprasravaṇam anannābhilaṣaṇam arocakāvipākau hṛdayagrahaḥ kukṣerāṭopo daurbalyamasthibhedo 'ṅgamardo mohastamaso darśanaṃ mūrcchā bhramaścābhīkṣṇaṃ svapne ca madanartanavyadhanavyathanavepanapatanādīnīti // (6.1) Par.?

tato 'nantaramapasmārābhinirvṛttireva // (7.1) Par.?

tatredamapasmāraviśeṣavijñānaṃ bhavati tadyathā abhīkṣṇam apasmarantaṃ kṣaṇena saṃjñāṃ pratilabhamānam utpiṇḍitākṣam asāmnā vilapantam udvamantaṃ phenam atīvādhmātagrīvam āviddhaśiraskaṃ viṣamavinatāṅgulim anavasthitapāṇipādam aruṇaparuṣaśyāvanakhanayanavadanatvacam anavasthitacapalaparuṣarūkṣarūpadarśinaṃ vātalānupaśayaṃ viparītopaśayaṃ ca vātenāpasmarantaṃ vidyāt / (8.1) Par.?

abhīkṣṇamapasmarantaṃ kṣaṇena saṃjñāṃ pratilabhamānam avakūjantam āsphālayantaṃ bhūmiṃ haritahāridratāmranakhanayanavadanatvacaṃ rudhirokṣitograbhairavādīptaruṣitarūpadarśinaṃ pittalānupaśayaṃ viparītopaśayaṃ ca pittenāpasmarantaṃ vidyāt / (8.2) Par.?

cirādapasmarantaṃ cirācca saṃjñāṃ pratilabhamānaṃ patantam anativikṛtaceṣṭaṃ lālāmudvamantaṃ śuklanakhanayanavadanatvacaṃ śuklagurusnigdharūpadarśinaṃ śleṣmalānupaśayaṃ viparītopaśayaṃ ca śleṣmaṇāpasmarantaṃ vidyāt / (8.3) Par.?

samavetasarvaliṅgamapasmāraṃ sānnipātikaṃ vidyāt tamasādhyamācakṣate / (8.4) Par.?

iti catvāro 'pasmārā vyākhyātāḥ // (8.5) Par.?

teṣāmāganturanubandho bhavatyeva kadācit tam uttarakālam upadekṣyāmaḥ / (9.1) Par.?

tasya viśeṣavijñānaṃ yathoktaliṅgairliṅgādhikyamadoṣaliṅgānurūpaṃ ca kiṃcit // (9.2) Par.?

hitānyapasmāribhyastīkṣṇāni saṃśodhanānyupaśamanāni ca yathāsvaṃ mantrādīni cāgantusaṃyoge // (10.1) Par.?

tasmin hi dakṣādhvaradhvaṃse dehināṃ nānādikṣu vidravatām abhidravaṇataraṇadhāvanaplavanalaṅghanādyair dehavikṣobhaṇaiḥ purā gulmotpattirabhūt haviṣprāśāt pramehakuṣṭhānāṃ bhayatrāsaśokairunmādānāṃ vividhabhūtāśucisaṃsparśādapasmārāṇāṃ jvarastu khalu maheśvaralalāṭaprabhavaḥ tatsaṃtāpādraktapittam ativyavāyāt punarnakṣatrarājasya rājayakṣmeti // (11.1) Par.?

bhavanti cātra / (12.1) Par.?

apasmāro hi vātena pittena ca kaphena ca / (12.2) Par.?

caturthaḥ sannipātena pratyākhyeyastathāvidhaḥ // (12.3) Par.?

sādhyāṃstu bhiṣajaḥ prājñāḥ sādhayanti samāhitāḥ / (13.1) Par.?

tīkṣṇaiḥ saṃśodhanaiścaiva yathāsvaṃ śamanairapi // (13.2) Par.?

yadā doṣanimittasya bhavatyāganturanvayaḥ / (14.1) Par.?

tadā sādhāraṇaṃ karma pravadanti bhiṣagvidaḥ // (14.2) Par.?

sarvarogaviśeṣajñaḥ sarvauṣadhaviśāradaḥ / (15.1) Par.?

bhiṣak sarvāmayān hanti na ca mohaṃ nigacchati // (15.2) Par.?

ityetadakhilenoktaṃ nidānasthānamuttamam / (16.1) Par.?

nidānārthakaro rogo rogasyāpyupalabhyate // (16.2) Par.?

tadyathā jvarasaṃtāpād raktapittam udīryate / (17.1) Par.?

raktapittājjvarastābhyāṃ śoṣaścāpyupajāyate // (17.2) Par.?

plīhābhivṛddhyā jaṭharaṃ jaṭharācchotha eva ca / (18.1) Par.?

arśobhyo jaṭharaṃ duḥkhaṃ gulmaścāpyupajāyate // (18.2) Par.?

pratiśyāyādbhavet kāsaḥ kāsāt saṃjāyate kṣayaḥ / (19.1) Par.?

kṣayo rogasya hetutve śoṣasyāpyupalabhyate // (19.2) Par.?

te pūrvaṃ kevalā rogāḥ paścāddhetvarthakāriṇaṃ / (20.1) Par.?

ubhayārthakarā dṛṣṭāstathaivaikārthakāriṇaḥ // (20.2) Par.?

kaściddhi rogo rogasya heturbhūtvā praśāmyati / (21.1) Par.?

na praśāmyati cāpyanyo hetvarthaṃ kurute 'pi ca // (21.2) Par.?

evaṃ kṛcchratamā nṝṇāṃ dṛśyante vyādhisaṅkarāḥ / (22.1) Par.?

prayogāpariśuddhatvāttathā cānyonyasaṃbhavāt // (22.2) Par.?

prayogaḥ śamayedvyādhiṃ yo 'yamanyamudīrayet / (23.1) Par.?

nāsau viśuddhaḥ śuddhastu śamayedyo na kopayet // (23.2) Par.?

eko heturanekasya tathaikasyaika eva hi / (24.1) Par.?

vyādherekasya cāneko bahūnāṃ bahavo 'pi ca // (24.2) Par.?

jvarabhramapralāpādyā dṛśyante rūkṣahetujāḥ / (25.1) Par.?

rūkṣeṇaikena cāpyeko jvara evopajāyate // (25.2) Par.?

hetubhirbahubhiścaiko jvaro rūkṣādibhirbhavet / (26.1) Par.?

rūkṣādibhirjvarādyāśca vyādhayaḥ sambhavanti hi // (26.2) Par.?

liṅgaṃ caikamanekasya tathaivaikasya lakṣyate / (27.1) Par.?

bahūnyekasya ca vyādherbahūnāṃ syurbahūni ca // (27.2) Par.?

viṣamārambhamūlānāṃ liṅgamekaṃ jvaro mataḥ / (28.1) Par.?

jvarasyaikasya cāpyekaḥ saṃtāpo liṅgamucyate // (28.2) Par.?

viṣamārambhamūlaiśca jvara eko nirucyate / (29.1) Par.?

liṅgairetairjvaraśvāsahikkādyāḥ santi cāmayāḥ // (29.2) Par.?

ekā śāntiranekasya tathaivaikasya lakṣyate / (30.1) Par.?

vyādherekasya cānekā bahūnāṃ bahvya eva ca // (30.2) Par.?

śāntirāmāśayotthānāṃ vyādhīnāṃ laṅghanakriyā / (31.1) Par.?

jvarasyaikasya cāpyekā śāntirlaṅghanamucyate // (31.2) Par.?

tathā laghvaśanādyāśca jvarasyaikasya śāntayaḥ / (32.1) Par.?

etāścaiva jvaraśvāsahikkādīnāṃ praśāntayaḥ // (32.2) Par.?

sukhasādhyaḥ sukhopāyaḥ kālenālpena sādhyate / (33.1) Par.?

sādhyate kṛcchrasādhyastu yatnena mahatā cirāt // (33.2) Par.?

yāti nāśeṣatāṃ vyādhirasādhyo yāpyasaṃjñitaḥ / (34.1) Par.?

paro 'sādhyaḥ kriyāḥ sarvāḥ pratyākhyeyo 'tivartate // (34.2) Par.?

nāsādhyaḥ sādhyatāṃ yāti sādhyo yāti tvasādhyatām / (35.1) Par.?

pādāpacārāddaivādvā yānti bhāvāntaraṃ gadāḥ // (35.2) Par.?

vṛddhisthānakṣayāvasthāṃ rogāṇāmupalakṣayet / (36.1) Par.?

susūkṣmāmapi ca prājño dehāgnibalacetasām // (36.2) Par.?

vyādhyavasthāviśeṣān hi jñātvā jñātvā vicakṣaṇaḥ / (37.1) Par.?

tasyāṃ tasyāmavasthāyāṃ catuḥśreyaḥ prapadyate // (37.2) Par.?

prāyastiryaggatā doṣāḥ kleśayantyāturāṃściram / (38.1) Par.?

teṣu na tvarayā kuryāddehāgnibalavit kriyām // (38.2) Par.?

prayogaiḥ kṣapayedvā tān sukhaṃ vā koṣṭhamānayet / (39.1) Par.?

jñātvā koṣṭhaprapannāṃstān yathāsannaṃ haredbudhaḥ // (39.2) Par.?

jñānārthaṃ yāni coktāni vyādhiliṅgāni saṃgrahe / (40.1) Par.?

vyādhayaste tadātve tu liṅgānīṣṭāni nāmayāḥ // (40.2) Par.?

vikāraḥ prakṛtiścaiva dvayaṃ sarvaṃ samāsataḥ / (41.1) Par.?

taddhetuvaśagaṃ hetorabhāvānnānuvartate // (41.2) Par.?

tatra ślokāḥ / (42.1) Par.?

hetavaḥ pūrvarūpāṇi rūpāṇyupaśayastathā / (42.2) Par.?

saṃprāptiḥ pūrvamutpattiḥ sūtramātraṃ cikitsitāt // (42.3) Par.?

jvarādīnāṃ vikārāṇāmaṣṭānāṃ sādhyatā na ca / (43.1) Par.?

pṛthagekaikaśaścoktā hetuliṅgopaśāntayaḥ // (43.2) Par.?

hetuparyāyanāmāni vyādhīnāṃ lakṣaṇasya ca / (44.1) Par.?

nidānasthānam etāvat saṃgraheṇopadiśyate // (44.2) Par.?