Texts

buddho bhagavāñśrāvastyāṃ viharati sma jetavane 'nāthapiṇḍadasyārāme // (1) Par.?

asmāt parāntake vāsavagrāme balaseno nāma gṛhapatiḥ prativasati āḍhyo mahādhano mahābhogo vistīrṇaviśālaparigraho vaiśravaṇadhanapratispardhī // (2) Par.?

tena sadṛśāt kulāt kalatramānītam // (3) Par.?

sa tayā sārdhaṃ krīḍati ramate paricārayati // (4) Par.?

so 'putraḥ putrābhinandī śivavaruṇakuberaśakrabrahmādīnāyācate ārāmadevatāṃ vanadevatāṃ śṛṅgāṭakadevatāṃ balipratigrāhikāṃ devatām // (5) Par.?

sahajāṃ sahadharmikāṃ nityānubaddhāmapi devatāmāyācate // (6) Par.?

asti caiṣa loke pravādo yadāyācanahetoḥ putrā jāyante // (7) Par.?

duhitaraśceti // (8) Par.?

tacca naivam // (9) Par.?

yadyevamabhaviṣyat ekaikasya putrasahasramabhaviṣyat tadyathā rājñaścakravartinaḥ // (10) Par.?

api tu trayāṇāṃ sthānānāṃ saṃmukhībhāvāt putrā jāyante duhitaraśca // (11) Par.?

katameṣāṃ trayāṇām mātāpitarau raktau bhavataḥ saṃnipatitau mātā kalyā bhavati ṛtumatī gandharvaḥ pratyupasthito bhavati // (12) Par.?

eṣāṃ trayāṇāṃ sthānānāṃ saṃmukhībhāvāt putrā jāyante duhitaraśca // (13) Par.?

sa caivamāyācanaparastiṣṭhati // (14) Par.?

anyatamaśca sattvaścaramabhavikaśca hitaiṣī gṛhītamokṣamārgāntonmukho na nirvāṇe bahirmukhaḥ saṃsārādanarthikaḥ sarvabhavagativyupapattiparāṅmukho 'ntimadehadhārī anyatamāt sattvanikāyāccyutvā tasya prajāpatyāḥ kukṣimavakrāntaḥ // (15) Par.?

pañcāveṇikā dharmā ekatye paṇḍitajātīye mātṛgrāme // (16) Par.?

katame pañca raktaṃ puruṣaṃ jānāti viraktaṃ jānāti // (17) Par.?

kālaṃ jānāti ṛtuṃ jānāti // (18) Par.?

garbhamavakrāntaṃ jānāti // (19) Par.?

yasya sakāśād garbhamavakrāmati taṃ jānāti // (20) Par.?

dārakaṃ jānāti dārikāṃ jānāti // (21) Par.?

saceddārako bhavati dakṣiṇaṃ kukṣiṃ niśritya tiṣṭhati // (22) Par.?

saceddārikā bhavati vāmaṃ kukṣiṃ niśritya tiṣṭhati // (23) Par.?

sā āttamanāttamanāḥ svāmina ārocayati diṣṭyā āryaputra vardhasva // (24) Par.?

āpannasattvāsmi saṃvṛttā // (25) Par.?

yathā ca me dakṣiṇaṃ kukṣiṃ niśritya tiṣṭhati niyataṃ dārako bhaviṣyati // (26) Par.?

so 'pi āttamanāttamanā udānam udānayati apyevāhaṃ cirakālābhilaṣitaṃ putramukhaṃ paśyeyam // (27) Par.?

jāto me syānnāvajātaḥ // (28) Par.?

kṛtyāni me kurvīta // (29) Par.?

bhṛtaḥ pratibibhṛyāt // (30) Par.?

dāyādyaṃ pratipadyeta // (31) Par.?

kulavaṃśo me cirasthitiko bhaviṣyati // (32) Par.?

asmākaṃ cāpyatītakālagatānām alpaṃ vā prabhūtaṃ vā dānāni dattvā puṇyāni kṛtvā dakṣiṇāmādeśayiṣyati idaṃ tayoryatratatropapannayorgacchatoranugacchatviti // (33) Par.?

āpannasattvāṃ ca tāṃ viditvā upariprasādatalagatām ayantritāṃ dhārayati śīte śītopakaraṇairuṣṇa uṣṇopakaraṇairvaidyaprajñaptairāhārair nātitiktair nātyamlair nātilavaṇair nātimadhurair nātikaṭukair nātikaṣāyais tiktāmlalavaṇamadhurakaṭukaṣāyavivarjitairāhāraiḥ hārārdhahāravibhūṣitagātrīm apsarasamiva nandanavanavicāriṇīṃ mañcānmañcaṃ pīṭhātpīṭham avatarantīm uparimāṃ bhūmim // (34) Par.?

na cāsyā amanojñaśabdaśravaṇam yāvadeva garbhasya paripākāya // (35) Par.?

sā aṣṭānāṃ vā navānāṃ vā māsānāmatyayāt prasūtā // (36) Par.?

dārako jātaḥ // (37) Par.?

abhirūpo darśanīyaḥ prāsādiko gauraḥ kanakavarṇaśchatrākāraśirāḥ pralambabāhurvistīrṇaviśālalalāṭaḥ saṃgatabhrūruttuṅganāso ratnapratyuptikayā karṇikayā āmuktayālaṃkṛtaḥ // (38) Par.?

balasenena gṛhapatinā ratnaparīkṣakā āhūyoktāḥ // (39) Par.?

bhavantaḥ ratnānāṃ mūlyaṃ kuruta iti // (40) Par.?

na śakyate ratnānāṃ mūlyaṃ kartumiti // (41) Par.?

dharmatā yasya na śakyate mūlyaṃ kartuṃ tasya koṭimūlyaṃ kriyate // (42) Par.?

te kathayanti gṛhapate asya ratnasya koṭirmūlyamiti // (43) Par.?

tasya jñātayaḥ saṃgamya samāgamya trīṇi saptakāni ekaviṃśatidivasāni vistareṇa jātasya jātimahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpayanti kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti // (44) Par.?

ayaṃ dārakaḥ koṭimūlyayā ratnapratyuptikayā āmuktayā jātaḥ śravaṇeṣu ca nakṣatreṣu // (45) Par.?

bhavatu dārakasya śroṇaḥ koṭikarṇa iti nāma // (46) Par.?

yasminneva divase śroṇaḥ koṭikarṇo jātaḥ tasminneva divase balasenasya gṛhapaterdvau preṣyadārakau jātau // (47) Par.?

tenaikasya dāraka iti nāmadheyaṃ vyavasthāpitam aparasya pālaka iti // (48) Par.?

śroṇaḥ koṭikarṇo 'ṣṭābhyo dhātrībhyo 'nupradatto dvābhyāmaṃsadhātrībhyāṃ dvābhyāṃ krīḍanikābhyāṃ dvābhyāṃ maladhātrībhyāṃ dvābhyāṃ kṣīradhātrībhyām // (49) Par.?

so 'ṣṭābhirdhātrībhirunnīyate vardhyate kṣīreṇa dadhnā navanītena sarpiṣā sarpimaṇḍenānyaiś cottaptottaptairupakaraṇaviśeṣaiḥ // (50) Par.?

āśu vardhate hradasthamiva paṅkajam // (51) Par.?

sa yadā mahān saṃvṛttastadā lipyām upanyastaḥ saṃkhyāyāṃ gaṇanāyāṃ mudrāyāmuddhāre nyāse nikṣepe vastuparīkṣāyāṃ ratnaparīkṣāyām // (52) Par.?

so 'ṣṭāsu parīkṣāsūdghaṭako vācakaḥ piṇḍataḥ paṭupracāraḥ saṃvṛttaḥ // (53) Par.?

tasya pitrā trīṇi vāsagṛhāṇi māpitāni haimantikaṃ graiṣmikaṃ vārṣikam // (54) Par.?

trīṇi udyānāni māpitāni haimantikaṃ graiṣmikaṃ vārṣikam // (55) Par.?

trīṇi antaḥpurāṇi pratyupasthāpitāni jyeṣṭhakaṃ madhyamaṃ kanīyasam // (56) Par.?

sa upariprāsādatalagato niṣpuruṣeṇa tūryeṇa krīḍati ramate paricārayati // (57) Par.?

balaseno gṛhapatir nityameva kṛṣikarmānte udyuktaḥ // (58) Par.?

sa koṭikarṇastaṃ pitaraṃ paśyati nityaṃ kṛṣikarmānte udyuktam // (59) Par.?

sa kathayati tāta kasyārthe tvaṃ nityameva kṛṣikarmānte udyuktaḥ sa kathayati putra yathā tvamupariprāsādatalagato niṣpuruṣeṇa tūryeṇa krīḍasi ramasi paricārayasi yadyahamapi evameva krīḍeyaṃ rameyaṃ paricārayeyam nacirādevāsmākaṃ bhogāstanutvaṃ parikṣayaṃ paryādānaṃ gaccheyuḥ // (60) Par.?

sa saṃlakṣayati mamaivārthaṃ codanā kriyate // (61) Par.?

sa kathayati tāta yadyevam gacchāmi mahāsamudramavatarāmi // (62) Par.?

pitā kathayati putra tāvantaṃ me ratnajātamasti // (63) Par.?

yadi tvaṃ tilataṇḍulakolakulatthanyāyena ratnāni parimokṣyase tathāpi me ratnānāṃ parikṣayo na syāt // (64) Par.?

sa kathayati tāta anujānīhi mām paṇyamādāya mahāsamudramavatarāmīti // (65) Par.?

balasenena tasyāvaśyaṃ nirbandhaṃ jñātvānujñātaḥ // (66) Par.?

balasenena gṛhapatinā vāsavagrāmake ghaṇṭāvaghoṣaṇaṃ kṛtam yo yuṣmākamutsahate śroṇena koṭikarṇena sārthavāhena sārdham aśulkenātarapaṇyena mahāsamudramavatartum sa mahāsamudragamanīyaṃ paṇyaṃ samudānayatu // (67) Par.?

pañcabhirvaṇikśatairmahāsamudragamanīyaṃ paṇyaṃ samudānītam // (68) Par.?

balaseno nāma gṛhapatiḥ saṃlakṣayati kīdṛśena yānena śroṇaḥ koṭikarṇo yāsyati sa saṃlakṣayati saced hastibhiḥ hastinaḥ sukumārā durbharāśca aśvā api sukumārā durbharāśca gardabhāḥ smṛtimantaḥ sukumārāśca // (69) Par.?

gardabhayānena gacchatviti // (70) Par.?

sa pitrā āhūyoktaḥ putra na tvayā sārthasya purastād gantavyam nāpi pṛṣṭhataḥ // (71) Par.?

yadi balavāṃścauro bhavati sārthasya purastānnipatati // (72) Par.?

durbalo bhavati pṛṣṭhato nipatati // (73) Par.?

tvayā sārthasya madhye gantavyam // (74) Par.?

na ca te sārthavāhe hate sārtho vaktavyaḥ // (75) Par.?

dāsakapālakāvapi uktau putrau yuvābhyāṃ na kenacit prakāreṇa śroṇaḥ koṭikarṇo moktavya iti // (76) Par.?

athāpareṇa samayena śroṇaḥ koṭikarṇaḥ kṛtakautukamaṅgalasvastyayano mātuḥ sakāśamupasaṃkramya pādayor nipatya kathayati amba gacchāmi avalokitā bhava mahāsamudramavatarāmi // (77) Par.?

sā ruditumārabdhā // (78) Par.?

sa kathayati amba kasmād rodasi // (79) Par.?

mātā sāśrudurdinavadanā kathayati putra kadācidahaṃ putrakaṃ punarapi jīvantaṃ drakṣyāmīti // (80) Par.?

sa saṃlakṣayati ahaṃ maṅgalaiḥ samprasthitaḥ // (81) Par.?

iyamīdṛśamamaṅgalamabhidhatte // (82) Par.?

sa ruṣitaḥ kathayati amba ahaṃ kṛtakautūhalamaṅgalasvastyayano mahāsamudraṃ samprasthitaḥ // (83) Par.?

tvaṃ cedṛśānyamaṅgalāni karoṣi // (84) Par.?

apāyān kiṃ na paśyasīti // (85) Par.?

sā kathayati putra kharaṃ te vākkarma niścāritam // (86) Par.?

atyayamatyayato deśaya // (87) Par.?

apyevaitat karma tanutvaṃ parikṣayaṃ paryādānaṃ gacchet // (88) Par.?

sā tenātyayam atyayataḥ kṣamāpitā // (89) Par.?

atha śroṇaḥ koṭikarṇaḥ kṛtakautūhalamaṅgalasvastyayanaḥ śakaṭairbhārairmoṭaiḥ piṭakairuṣṭrairgobhirgardabhaiḥ prabhūtaṃ samudragamanīyaṃ paṇyamāropya mahāsamudraṃ samprasthitaḥ // (90) Par.?

so 'nupūrveṇa grāmanagaranigamapallipattaneṣu cañcūryamāṇo mahāsamudrataṭamanuprāptaḥ // (91) Par.?

nipuṇataḥ sāmudram yānapātraṃ pratipādya mahāsamudramavatīrṇo dhanahārakaḥ // (92) Par.?

so 'nuguṇena vāyunā ratnadvīpamanuprāptaḥ // (93) Par.?

tena tatropaparīkṣyopaparīkṣya ratnānāṃ tad vahanaṃ pūritaṃ tadyathā tilataṇḍulakolakulatthānām // (94) Par.?

so 'nuguṇena vāyunā śroṇaḥ saṃsiddhayānapātro jambudvīpamanuprāptaḥ // (95) Par.?

sa sārthastasminneva samudratīre āvāsitaḥ // (96) Par.?

asau śroṇaḥ koṭikarṇo 'pi sārthavāho dāsakapālakāvādāya sārthamadhyādekānte 'pakramya āyaṃ vyayaṃ ca tulayitumārabdhaḥ // (97) Par.?

paścāt tenāsau dāsako 'bhihitaḥ dāsaka paśya sārthaḥ kiṃ karotīti // (98) Par.?

sa gataḥ // (99) Par.?

yāvat paśyati sthorāṃ lardayantaṃ sārtham // (100) Par.?

so 'pi sthorāṃ lardayitumārabdhaḥ // (101) Par.?

dāsakaḥ saṃlakṣayati pālakaḥ sārthavāhaṃ śabdāpayiṣyati // (102) Par.?

pālako 'pi saṃlakṣayati dāsakaḥ sārthavāhaḥ śabdāpayiṣyatīti // (103) Par.?

sa sārthaḥ sarātrimeva sthorāṃ lardayitvā samprasthitaḥ // (104) Par.?

so 'pi gāḍhanidrāvaṣṭabdhaḥ śayitaḥ // (105) Par.?

sa sārthastāvad gato yāvatprabhātam // (106) Par.?

te kathayanti bhavantaḥ kva sārthavāhaḥ purastād gacchati // (107) Par.?

purastād gatvā pṛcchanti kva sārthavāhaḥ pṛṣṭhata āgacchati // (108) Par.?

pṛṣṭhato gatvā pṛcchanti kva sārthavāhaḥ madhye gacchati // (109) Par.?

madhye gatvā pṛcchanti // (110) Par.?

yāvat tatrāpi nāsti // (111) Par.?

dāsakaḥ kathayati mama buddhirutpannā pālakaḥ sārthavāhaṃ śabdāpayiṣyati // (112) Par.?

pālako 'pi kathayati mama buddhirutpannā dāsakaḥ sārthavāhaṃ śabdāpayiṣyati // (113) Par.?

bhavantaḥ na śobhanaṃ kṛtam yadasmābhiḥ sārthavāhaśchoritaḥ // (114) Par.?

āgacchata nivartāmaḥ // (115) Par.?

te kathayanti bhavantaḥ yadi vayaṃ nivartiṣyāmaḥ sarva evānayena vyasanamāpatsyāmaḥ // (116) Par.?

āgacchata kriyākāraṃ tāvat kurmaḥ tāvanna kenacicchroṇasya koṭikarṇasya mātāpitṛbhyām ārocayitavyam yāvad bhāṇḍaṃ pratiśāmitaṃ bhavati // (117) Par.?

te kriyākāraṃ kṛtvā gatāḥ // (118) Par.?

śroṇasya koṭikarṇasya mātāpitṛbhyāṃ śrutam śroṇaḥ koṭikarṇo 'bhyāgata iti // (119) Par.?

te kathayanti pṛṣṭhata āgacchati // (120) Par.?

pṛṣṭhato gatvā pṛcchataḥ kva sārthavāhaḥ purastād gacchatīti // (121) Par.?

taistāvadākulīkṛtau yāvad bhāṇḍaṃ pratiśāmitam // (122) Par.?

paścāt te kathayanti amba vismṛto 'smābhiḥ sārthavāha iti // (123) Par.?

tābhyāmeka āgatya kathayati ayaṃ śroṇaḥ koṭikarṇo 'bhyāgata iti // (124) Par.?

tasya tāvabhisāraṃ dattvā pratyudgatau na paśyataḥ // (125) Par.?

apara āgatya kathayati amba diṣṭyā vardhasva ayaṃ śroṇaḥ koṭikarṇo 'bhyāgata iti // (126) Par.?

tasya tāvabhisāraṃ dattvā pratyudgatau na paśyataḥ // (127) Par.?

tau na kasyacit punarapi śraddadhātumārabdhau // (128) Par.?

tābhyāmudyāneṣu svakasabhādevakuleṣu chatrāṇi vyajanāni kalaśāni upānahāni cākṣarāṇi abhilikhitāni dattāni sthāpitāni yadi tāvacchroṇaḥ koṭikarṇo jīvati laghu āgamaya kṣipramāgamaya // (129) Par.?

atha cyutaḥ kālagataḥ tasyaiva gatyupapattisthānāt sthānāntaraviśeṣatāyai // (130) Par.?

tau śokena rudantāvandhībhūtau // (131) Par.?

śroṇaḥ koṭikarṇaḥ sārthavāho 'pi sūryāṃśubhiḥ spṛṣṭa ātāpitaḥ prativibuddho yāvat sārthaṃ na paśyati nānyatra gardabhayānameva // (132) Par.?

sa taṃ gardabhayānamabhiruhya samprasthitaḥ // (133) Par.?

rātrau ca vātena pravāyatā vālukayā mārgo vyapoḍhaḥ pithitaḥ // (134) Par.?

te ca gardabhāḥ smṛtimanto gandhamāghrāyāghrāya śanairmandamandaṃ samprasthitāḥ // (135) Par.?

sārthavāhaḥ saṃlakṣayati kasmādete śanairmandamandaṃ gacchantīti kṛtvā pratodayaṣṭyā tāḍitāḥ // (136) Par.?

te saṃbhrāntā ākulībhūtāḥ smṛtibhraṣṭā unmārgeṇa samprasthitāḥ yāvad anyatamāśāṭavīṃ praviṣṭāḥ // (137) Par.?

te tṛṣārtā vihvalavadanā jihvāṃ nirnāmayya gacchanti // (138) Par.?

tān dṛṣṭvā tasya kāruṇyamutpannam // (139) Par.?

sa saṃlakṣayati yadi etān notsrakṣyāmi anayena vyasanamāpatsye // (140) Par.?

ko 'sau nirghṛṇahṛdayastyaktaparalokaśca ya eṣāṃ pratodayaṣṭiṃ kāye nipātayiṣyati tena ta utsṛṣṭāḥ adyāgreṇa acchinnāgrāṇi tṛṇāni bhakṣayata anavamarditāni pānīyāni pibata anāvilāni caturdiśaṃ ca śītalā vāyavo vāntviti // (141) Par.?

sa tānutsṛjya padbhyāṃ samprasthitaḥ // (142) Par.?

yāvat paśyati āyasaṃ nagaramuccaṃ ca pragṛhītaṃ ca // (143) Par.?

tatra dvāre puruṣastiṣṭhati kālo raudrāścaṇḍo lohitākṣa udviddhapiṇḍo lohalaguḍavyagrahastaḥ // (144) Par.?

sa tasya sakāśamupasaṃkrāntaḥ // (145) Par.?

upasaṃkramya taṃ puruṣaṃ pṛcchati asti atra bhoḥ puruṣa pānīyamiti // (146) Par.?

sa tūṣṇīṃ vyavasthitaḥ // (147) Par.?

bhūyastena pṛṣṭaḥ astyatra nagare pānīyamiti // (148) Par.?

bhūyo 'pi sa tūṣṇīṃ vyavasthitaḥ // (149) Par.?

tena sārthavāhena tatra praviśya pānīyaṃ pānīyam iti śabdo niścāritaḥ // (150) Par.?

yāvat pañcamātraiḥ pretasahasrairdagdhasthūṇāsadṛśairasthiyantravaducchritaiḥ svakeśaromapraticchannaiḥ parvatodarasaṃnibhaiḥ sūcīchidropamamukhairanuparivāritaḥ śroṇaḥ koṭikarṇaḥ // (151) Par.?

te kathayanti sārthavāha kāruṇikastvam // (152) Par.?

asmākaṃ tṛṣārtānāṃ pānīyamanuprayaccha // (153) Par.?

sa kathayati bhavantaḥ ahamapi pānīyameva mṛgayāmi // (154) Par.?

kuto 'ham yuṣmākaṃ pānīyamanuprayacchāmīti te kathayanti sārthavāha pretanagaramidam kuto 'tra pānīyam adyāsmābhirdvādaśabhirvarṣaistvatsakāśātpānīyaṃ pānīyamiti śabdaḥ śrutaḥ // (155) Par.?

sa kathayati ke yūyaṃ bhavantaḥ kena vā karmaṇā ihopapannāḥ śroṇa duṣkuhakā jāmbūdvīpakā manuṣyāḥ // (156) Par.?

nābhiśraddadhāsyasi // (157) Par.?

ahaṃ bhavantaḥ pratyakṣadarśī kasmānnābhiśraddadhāsye te gāthāṃ bhāṣante // (158) Par.?