Texts

buddho bhagavāñ śrāvastyāṃ viharati sma jetavane 'nāthapiṇḍadasyārāme // (1.1) Par.?

tena khalu punaḥ samayena śiśumāragirau bodho nāma gṛhapatiḥ prativasati āḍhyo mahādhano mahābhogo vistīrṇaviśālaparigraho vaiśravaṇadhanasamudito vaiśravaṇadhanapratispardhī // (2.1) Par.?

tena sadṛśāt kulāt kalatramānītam // (3.1) Par.?

sa tayā sārdhaṃ krīḍati ramate paricārayati // (4.1) Par.?

tasya krīḍato ramamāṇasya paricārayataḥ kālāntareṇa patnī āpannasattvā saṃvṛttā // (5.1) Par.?

sā upariprāsādatalagatā ayantritopacārā dhāryate kālartukaiścopakaraṇairanuvidhīyate vaidyaprajñaptaiścāhārair nātitiktair nātyamlair nātilavaṇair nātimadhurair nātikaṭukair nātikaṣāyais tiktāmlalavaṇamadhurakaṭukakaṣāyavivarjitairāhāraiḥ // (6.1) Par.?

hārārdhahārabhūṣitagātrā apsareva nandanavanacāriṇī mañcānmañcaṃ pīṭhātpīṭhamavatarantī adharimāṃ bhūmim // (7.1) Par.?

na cāsyāḥ kiṃcidamanojñaśabdaśravaṇam yāvadeva garbhasya paripākāya // (8.1) Par.?

sā aṣṭānāṃ vā navānāṃ vā māsānāmatyayāt prasūtā // (9.1) Par.?

dārikā jātā abhirūpā darśanīyā prāsādikā sarvāṅgapratyaṅgopetā // (10.1) Par.?

tasyāstrīṇi saptakānyekaviṃśatidivasān vistareṇa jātimahaṃ kṛtvā varṇasaṃsthānaviśeṣānurūpaṃ nāmadheyaṃ vyapasthāpitam // (11.1) Par.?

sā dhātryaṅkagatā unnīyate vardhyate kṣīreṇa dadhnā navanītena sarpiṣā sarpimaṇḍenānyaiśca cottaptottaptairupakaraṇaviśeṣaiḥ // (12.1) Par.?

āśu vardhate hradasthamiva paṅkajam // (13.1) Par.?

yadā mahatī saṃvṛttā tadā rūpiṇī yauvanānurūpayā ācāravihāraceṣṭayā devakanyeva tadgṛhamavabhāsamānā suhṛtsambandhibāndhavānām antarjanasya ca prītimutpādayati // (14.1) Par.?

tasyāstādṛśīṃ vibhūtiṃ śrutvā nānādeśanivāsirājaputrā amātyaputrā gṛhapatiputrā dhaninaḥ śreṣṭhiputrāḥ sārthavāhaputrāśca bhāryārtham yācanakān preṣayanti // (15.1) Par.?

yathā yathā cāsau prārthyate tathā tathā bodho gṛhapatiḥ sutarāṃ prītimutpādayati // (16.1) Par.?

saṃlakṣayati mayā eṣā na kasyacidrūpeṇa deyā na śilpena nāpyādhipatyena kiṃtu yo mama kulaśīlena vā dhanena vā sadṛśo bhavati tasya mayā dātavyeti // (17.1) Par.?

sa caivaṃ cintayati // (18.1) Par.?

anāthapiṇḍadena gṛhapatinā śrutam yathā śiśumāragirau bodho gṛhapatistasya duhitā evaṃ rūpayauvanasamuditā sā nānādeśanivāsināṃ rājāmātyagṛhapatidhanināṃ śreṣṭhisārthavāhaputrāṇāmarthāya prārthyata iti // (19.1) Par.?

śrutvā ca punarasyaitadabhavat ahamapi tāvat tāṃ putrasyārthāya prārthayāmi // (20.1) Par.?

kadācid bodho gṛhapatirdadyāditi viditvā tasyā yācanakāḥ preṣitāḥ // (21.1) Par.?

bodhena gṛhapatinā anāthapiṇḍadasya gṛhapateḥ samudācāradhanasampadaṃ ca vicārya dattā // (22.1) Par.?

anāthapiṇḍadena gṛhapatinā mahatā śrīsamudayena putrasya pariṇītā // (23.1) Par.?

yāvat punarapi bodhasya gṛhapateḥ patnyā sārdhaṃ krīḍato ramamāṇasya paricārayataḥ patnī āpannasattvā saṃvṛttā // (24.1) Par.?

yameva divasamāpannasattvā saṃvṛttā tameva divasaṃ bodhasya gṛhapateranekānyanarthaśatāni prādurbhūtāni // (25.1) Par.?

tena naimittikā āhūya pṛṣṭāḥ bhavantaḥ paśyata kasya prabhāvānmamānarthaśatāni prādurbhūtāni // (26.1) Par.?

naimittikā vicāryaikamatenāhur gṛhapate ya eṣa tava patnyāḥ kukṣimavakrāntaḥ asyaiṣa prabhāvaḥ // (27.1) Par.?

tadasya parityāgaḥ kriyatām // (28.1) Par.?

iti śrutvā bodho gṛhapatiḥ paraṃ viṣādamāpannaḥ // (29.1) Par.?

kathayati bhavantaḥ svāgataṃ na parityakṣyāmīti // (30.1) Par.?

naimittāḥ svastītyuktvā prakrāntāḥ // (31.1) Par.?

atha bodho gṛhapatirviyogasaṃjanitadaurmanasyo 'pi lokāpavādabhayādabhyupekṣyāvasthitaḥ // (32.1) Par.?

yathā yathāsau garbho vṛddhiṃ gacchati tathā tathā bodhasya gṛhapateruttarottarātiśayenānarthaśatānyutpadyante // (33.1) Par.?

sa saṃlakṣayati ka etāni śṛṇoti udyānaṃ gatvā tiṣṭhāmīti viditvā tena pauruṣeyā uktāḥ yadi me kaścinmahānanartha utpadyate sa śrāvayitavyo nānya ityuktvā udyānaṃ gatvā avasthito yāvadasyāsau patnī prasūtā // (34.1) Par.?

dārako jātaḥ // (35.1) Par.?

anyatamaḥ puruṣastvaritaṃ tvaritaṃ bodhasya gṛhapateḥ sakāśaṃ gataḥ // (36.1) Par.?

tenāsau dūrata eva dṛṣṭaḥ // (37.1) Par.?

sa saṃlakṣayati yathāyaṃ tvaritatvaritamāgacchati nūnaṃ mahānanarthaḥ prādurbhūtaḥ // (38.1) Par.?

iti viditvā sasambhramaḥ pṛcchati bhoḥ puruṣa kiṃ tvaritatvaritamāgacchasīti sa kathayati gṛhapate diṣṭyā vardhase putraste jāta iti // (39.1) Par.?

sa kathayati bhoḥ puruṣa yadyapi me putro 'narthaśatānyutpādya jātaḥ tathāpi svāgatamasyeti // (40.1) Par.?

tadanantarameva dvitīyapuruṣastathaiva tvaritatvaritamaśruparyākulekṣaṇo bodhasya gṛhapateḥ sakāśaṃ gataḥ // (41.1) Par.?

so 'pi tenānarthatayā sasambhrameṇa pṛṣṭaḥ bhoḥ puruṣa kiṃ tvaritatvaritamāgacchasīti sa bāṣpoparudhyamānagadgadakaṇṭhaḥ karuṇādīnavilambitākṣaraṃ kathayati gṛhapate gṛhe 'gnirutthitaḥ // (42.1) Par.?

sarvaṃ svāpateyaṃ dagdhamiti // (43.1) Par.?

sa muhurmuhuranarthaśravaṇadṛḍhīkṛtacittasaṃtatiḥ kathayati bhoḥ puruṣa prāptavyametat // (44.1) Par.?

alaṃ viṣādena tūṣṇīṃ tiṣṭheti // (45.1) Par.?

atha tasya jñātayo lokadharmānuvṛttyā avajñāpūrvakena nāmadheyaṃ vyavasthāpayitumārabdhāḥ kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti // (46.1) Par.?

tatraike kathayanti yatkulasadṛśaṃ tatkriyatāmiti // (47.1) Par.?

apare kathayanti yena bodhasya gṛhapateḥ kukṣigatenaivānekadhanasamuditaṃ gṛhaṃ nidhanamupanītam tasya kīdṛśaṃ kulasadṛśaṃ nāma vyavasthāpyate api tu ayaṃ pitrā jātamātraḥ svāgatavādena samudācaritaḥ tasmādasya svāgata iti nāma bhavatu iti // (48.1) Par.?

tasya svāgata iti nāmadheyaṃ vyavasthāpitam // (49.1) Par.?

yathā yathā svāgato vṛddhimupayāti tathā tathā bodhasya gṛhapater dhanadhānyahiraṇyasuvarṇadāsīdāsakarmakarapauruṣeyās tanutvaṃ parikṣayaṃ paryādānaṃ gacchanti // (50.1) Par.?

yāvadapareṇa samayena bodho gṛhapatiḥ kālagataḥ // (51.1) Par.?

sāpyasya patnī kālagatā // (52.1) Par.?

tadgṛhaṃ pratisaṃskṛtaṃ punaragninā dagdham // (53.1) Par.?

ye 'pyasya pauruṣeyāḥ paṇyamādāya deśāntaragatā mahāsamudram yāvattīrṇāḥ tataḥ keṣāṃcidyānapātraṃ vipannam keṣāṃcit paṇyamapaṇyījātam kecit tatraivānayena vyasanamāpannāḥ keṣāṃcit kāntāramadhyagatānāṃ caurairdravyamapahṛtam keṣāṃcinnagarasamīpamanuprāptānāṃ śaulkikaśaulkikairdravyaṃ vicārayadbhiḥ sāro gṛhītaḥ keṣāṃcit pattanamanuprāptānāṃ rājñā viniyuktairdoṣamutpādya sarvasvamapahṛtam // (54.1) Par.?

kecidbodhasya gṛhapateḥ prāṇaviyogaṃ śrutvā tatraiva avasthitāḥ // (55.1) Par.?

jñātīnāmapi kecit kālagatāḥ kecinniṣpalāyitāḥ kecit tatraivāvasthitāḥ svāgatasya vācamapi na prayacchanti // (56.1) Par.?

dāsīdāsakarmakarapauruṣeyā api kecit kālagatāḥ kecinniṣpalāyitāḥ kecidanyāśrayeṇa tatraivāvasthitāḥ santaḥ svāgatasya nāmāpi na gṛhṇanti // (57.1) Par.?

kiṃtu bodhasyaikā purāṇavṛddhā dāsī kṛtajñatayā svāgatasyopasthānaṃ kurvantī tiṣṭhati // (58.1) Par.?

tayā sa lipyakṣarācāryasyākṣarāṇi śikṣayitumupanyastaḥ // (59.1) Par.?

sā saṃlakṣayati bodhasya gṛhapatergṛhamanekadhanasamuditaṃ vistīrṇasvajanabandhuvargaṃ prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyam paryādānaṃ gatam // (60.1) Par.?

svāgato 'haṃ cāvasthitāḥ // (61.1) Par.?

tajjijñāsayāmi tāvat kasyāpuṇyenāyamupaplavaḥ kiṃ svāgatasya āhosvinmameti // (62.1) Par.?

tayā svāgatasya nāmnā sthālyāṃ taṇḍulān prakṣipya bhaktārtham yojitā vinaṣṭāḥ // (63.1) Par.?

tata ātmano nāmnā tathaiva yojitāḥ śobhanaṃ bhaktaṃ sampannam // (64.1) Par.?

sā saṃlakṣayati asau mandabhāgyaḥ // (65.1) Par.?

etamāgamya bodhasya gṛhapatergṛhamanekadhanasamuditaṃ vistīrṇasvajanabandhuvargaṃ prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyaṃ parikṣayaṃ paryādānaṃ gatam // (66.1) Par.?

ahaṃ punar na yāsyāmīti // (67.1) Par.?

kutaḥ sthāsyāmīti atra prāptakālaṃ sarvathā yāvat prāṇaviyogo na bhavati tāvanniṣpalāyeyam // (68.1) Par.?

iti viditvā yattatra kiṃcit sāramasti tamādāya niṣpalāyitā // (69.1) Par.?

tasmiñ śūnye gṛhe śvānaḥ praviśya kalahaṃ kartumārabdhāḥ // (70.1) Par.?

yāvadanyatamo dhūrtapuruṣastena pradeśenātikrāmati // (71.1) Par.?

sa śvānakalahaṃ śrutvā saṃlakṣayati bodhasya gṛhapatergṛhe śvānaḥ kaliṃ kurvanti // (72.1) Par.?

kiṃ tadanyaṃ bhavet paśyāmi tāvaditi // (73.1) Par.?

sa tatra praviṣṭo yāvat paśyati śūnyam // (74.1) Par.?

so 'pi tasmādyat kiṃciccheṣāvaśeṣamasti tamādāya prakrāntaḥ // (75.1) Par.?

tataḥ svāgato bhojanavelāṃ jñātvā lekhaśālāyāḥ svagṛhamāgato bhoktumiti yāvat paśyati śūnyam // (76.1) Par.?

sa bhoktukāmāvarjitasaṃtatiḥ kṣudhāsaṃjanitadaurmanasyaḥ śabdāpayitumārabdhaḥ amba ambeti // (77.1) Par.?

na kaścidvacanaṃ dadāti // (78.1) Par.?

sa tadgṛhamitaścāmutaśca vyavalokya nairāśyamāpanno niṣkrāntaḥ // (79.1) Par.?

tasya gṛhasya nātidūre 'nyagṛham // (80.1) Par.?

tasmin svāgatasya jñātayastiṣṭhanti // (81.1) Par.?

sa teṣāṃ sakāśaṃ gato yāvattatra kaliḥ prādurbhūtaḥ // (82.1) Par.?

te kalahaṃ kṛtvā vyupaśāntāḥ parasparaṃ kathayanti bhavantaḥ pūrvamasmākamanyonyaṃ dṛṣṭvā sneho bhavati idānīṃ tu dveṣaḥ // (83.1) Par.?

paśyadhvaṃ kaścidanya āgataḥ syāditi // (84.1) Par.?

te samanveṣitumārabdhā yāvat paśyanti svāgatam // (85.1) Par.?

tatraike kathayanti bhavantaḥ svāgataḥ praviṣṭa iti // (86.1) Par.?

apare kathayanti nāyaṃ svāgatāḥ kiṃtu durāgataḥ imamāgamyāsmākaṃ kaliḥ prādurbhūta iti // (87.1) Par.?

sa tairgrīvāyāṃ gṛhītvā niṣkāsito 'nyatra gataḥ // (88.1) Par.?

tasmādapi niṣkāsito yāvat kroḍamallānāṃ madhye praviṣṭaḥ // (89.1) Par.?

te yatra yatra bhaikṣārthikāḥ praviśanti tatra nirbhartsyante niṣkāsyante ca // (90.1) Par.?

te nairāśyamāpannā riktahastakā riktamallakāḥ śūnyadevakulamaṇḍapavṛkṣamūlānyāgatāḥ // (91.1) Par.?

te 'nyonyaṃ pṛcchanti bhavantaḥ vayaṃ pūrve yatra yatra gacchāmastataḥ pūrṇahastāḥ pūrṇamallakā āgacchāmaḥ // (92.1) Par.?

idānīṃ ko yogo yena vayaṃ riktahastakā riktamallakā nairāśyamāpannā ihāgatā iti tatraike kathayanti nūnaṃ ko 'pi mandabhāgyo 'smākaṃ madhye praviṣṭo yena vayaṃ riktahastā riktamallakā ihāgatā iti // (93.1) Par.?

apare kathayanti gatametat // (94.1) Par.?

dvidhā bhūtvā praviśāma iti // (95.1) Par.?

te parasmin divase dvidhā praviṣṭāḥ // (96.1) Par.?

tatra yeṣāṃ madhye svāgataste tathaiva nirbhartsitā niṣkāsitāśca nairāśyamāpannā riktahastā riktamallāśca yathānilayamāgatāḥ // (97.1) Par.?

te tvanye pūrṇahastāḥ pūrṇamallakā āgatāḥ // (98.1) Par.?

ye te riktahastakā riktapātrā āgatāste bhūyo dvidhā bhūtvā praviṣṭāḥ // (99.1) Par.?

tatra teṣāmapi yeṣāṃ madhye svāgataste tathaiva riktahastā riktamallakāścāgatāḥ // (100.1) Par.?

te bhūyo dvidhā bhūtā evam yāvat svāgatakroḍamallakau praviṣṭau riktahastau riktamallakau āgatau // (101.1) Par.?

te tvanye pūrṇahastāḥ pūrṇamallakā āgatāḥ // (102.1) Par.?

tataste kroḍamallakāḥ sarve sambhūya saṃkalpaṃ kartumārabdhāḥ bhavantaḥ ayaṃ mandabhāgyo 'smākaṃ madhye praviṣṭo yena vayaṃ riktahastā riktamallakāścāgatāḥ // (103.1) Par.?

niṣkāsayāma enamiti // (104.1) Par.?

sa taiḥ prabhūtān prahārān dattvā śirasi ca mallakaṃ bhaṅktvā niṣkāsitaḥ // (105.1) Par.?

atrāntare yāvacchrāvasteyo vaṇijo bodhasya gṛhapatervayasyaḥ paṇyamādāya śiśumāragirimanuprāptaḥ // (106.1) Par.?

tena svāgato mallakena hastagatena pīṭhīṃ gato mukhabimbakena pratyabhijñāta uktaśca putra tvaṃ bodhagṛhapateḥ putra iti sa kathayati tāta ahaṃ tasya putro durāgata iti // (107.1) Par.?

sa muhūrtaṃ tūṣṇīṃ sthitvā aśruparyākulekṣaṇaḥ kathayati putra tau tava mātāpitarau kālagatau te jñātayaḥ sa āha teṣāmapi kecit kālagatāḥ kecidihaiva tiṣṭhanto vācamapi na prayacchanti // (108.1) Par.?

te dāsīdāsakarmakarapauruṣeyāḥ teṣāmapi kecit kālagatāḥ kecinniṣpalāyitāḥ kecidihaivānyānāśrityāvasthitā vācamapi na prayacchanti // (109.1) Par.?

yadavaśiṣṭaṃ dhanaṃ tadapi kiṃcidagninā dagdham // (110.1) Par.?

ye vaṇikpauruṣeyāḥ paṇyaṃ gṛhītvā dhanārthino deśāntaraṃ mahāsamudraṃ cāvatīrṇāḥ tatrāpi keṣāṃcit paṇyamapaṇyībhūtam kecit tatraivānayena vyasanamāpannāḥ keṣāṃcit kāntāramadhyagatānāṃ taskarairdravyamapahṛtaṃ keṣāṃcinnagarasamīpamanuprāptānāṃ śaulkikaśaulkikairdravyaṃ vicārayadbhiḥ sāro gṛhītaḥ keṣāṃcit pattanamanuprāptānāṃ rājño viniyuktairdoṣamutpādya sarvasvamapahṛtam // (111.1) Par.?

kecit tasya prāṇaviyogaṃ śrutvā tatraivāvasthitāḥ // (112.1) Par.?

sa dīrghamuṣṇaṃ ca niśvasya kathayati putra śrāvastīṃ kiṃ na gacchasi tāta kiṃ tatragatasya bhaviṣyati putra tatrānāthapiṇḍado gṛhapatiḥ tasya putreṇa tava bhaginī pariṇītā // (113.1) Par.?

sā tava yogodvahanaṃ kariṣyatīti // (114.1) Par.?

sa kathayati tāta yadyevaṃ gacchāmīti // (115.1) Par.?

tena tasya dvau kārṣāpaṇau dattau uktaśca putra ābhyāṃ tāvadātmānaṃ saṃdhāraya yāvadahaṃ paṇyaṃ visarjayāmi // (116.1) Par.?

mayā sārdhaṃ gamiṣyasi // (117.1) Par.?

tena tau kārṣāpaṇau khustavastrānte baddhvā sthāpitau karmavipākena vismṛtau // (118.1) Par.?

tathaivāsau kutaścit kiṃcidārāgayati kiṃcinnārāgayati // (119.1) Par.?

kṣudhayā pīḍyamāno 'vasthitaḥ // (120.1) Par.?

yāvadasau vaṇik paṇyaṃ visarjayitvā pratipaṇyamādāya svāgataṃ vismṛtya samprasthitaḥ // (121.1) Par.?

svāgato 'pi tena sārdhaṃ samprasthitaḥ // (122.1) Par.?

yāvat te sārthakāḥ kaliṃ kartumārabdhāḥ balīvardā yoddhumārabdhāḥ // (123.1) Par.?

sārthikāḥ kathayanti bhavantaḥ pratyavekṣata sārtham // (124.1) Par.?

mā asau durāgato 'trāgataḥ syāditi // (125.1) Par.?

taiḥ pratyavekṣamāṇairasau dṛṣṭaḥ // (126.1) Par.?

te taṃ khaṭucapeṭādibhis tāḍayitvā ardhacandrākāreṇa grīvāyāṃ gṛhītvā niṣkāsitumārabdhāḥ // (127.1) Par.?

sa niṣkāsitaḥ // (128.1) Par.?