Texts

trayāṇāṃ pākānāṃ lakṣaṇam āha rasair iti // (1) Par.?

asau trividho vipākaḥ yathāsvaṃ rasair madhurāmlakaṭukaiḥ tulyaphalaḥ tulyakāryo jñeyaḥ // (2) Par.?

madhurasya rasasya kāryaṃ dṛṣṭvā madhuraḥ pāko lakṣaṇīyaḥ // (3) Par.?

evamamlasyāmlaḥ kaṭukasya kaṭukaḥ // (4) Par.?

dravyādīnāṃ pṛthak prayojakatvamāha tatra dravyam iti // (5) Par.?

guṇāntareṇa rasād vyatiriktena gurvādinā guṇena // (6) Par.?

etadeva rasādīnāmapi guṇatvaṃ jñāpayati // (7) Par.?

tena palāṇḍus taduṣṇair nyūnaḥ ityādiprayogā upapannāḥ // (8) Par.?

prabhāveṇa ātmanaiva // (9) Par.?

dravyasyātmaprabhāvaḥ // (10) Par.?

tathā ca suśrutaḥ tad dravyamātmanā kiṃcit kiṃcid vīryeṇa sevitam / (11.1) Par.?

kiṃcid rasavipākābhyāṃ doṣaṃ hanti karoti ca // (11.2) Par.?

iti // (12) Par.?

śubhaṃ doṣaśamanaṃ karma aśubhaṃ doṣakopanam // (13) Par.?

kiṃcid aparaṃ kiṃcaneti trayaṃ kartṛkarmaviśeṣaṇam // (14) Par.?

yadā bahūni dravyāṇi ekameva karma kurvanti tadā kartṛviśeṣaṇam yadaikam eva dravyaṃ bahūni karmāṇi tadā karmaviśeṣaṇam // (15) Par.?

etaccodāhṛtaṃ saṃgrahe tatra yanmadhuraṃ rasavipākayoḥ śītavīryaṃ ca dravyaṃ yaccāmlaṃ tayoruṣṇavīryaṃ ca yadvā kaṭukaṃ teṣāṃ yathāsvaṃ rasādibhyaḥ prāyo guṇān doṣakopanaśamanatvaṃ ca vidyāt // (16) Par.?

tadyathā kṣīramadirāmaricādīnām // (17) Par.?

rasādisaṃkareṇa tv anyathātvam // (18) Par.?

yathā madhu madhuraṃ śleṣmāṇaṃ śamayati kaṭuvipākitayā sakaṣāyatvād raukṣyācca vātaṃ janayati śītavīryatvāc ca // (19) Par.?

tathā yavo 'pi // (20) Par.?

ānūpaudakapiśitaṃ śītamapi pittaṃ karoti uṣṇavīryatvāt // (21) Par.?

tathā tailaṃ kaṭuvipākitayā ca vipākata eva baddhaviṇmūtram // (22) Par.?

amlaṃ kāñjikaṃ kaphaṃ jayati tīkṣṇoṣṇatvāt // (23) Par.?

kapitthaṃ tu raukṣyāt kaphaṃ pittaṃ ca śītavīryatvāt // (24) Par.?

āmalakaṃ pittaṃ śītavīryatvāt svādupākitayā ca kaphaṃ raukṣyāl lāghavāc ca śaityaraukṣyalāghavais tu na vātam // (25) Par.?

lavaṇaṃ saindhavaṃ svādupākatayā pittaṃ jayati lāghavāt kapham // (26) Par.?

kaṭukāpi śuṇṭhī snehauṣṇyasvādupākatayā vātaṃ jayati pippalī ca laśuno 'pi snehauṣṇyagauravaiḥ palāṇḍuś ca // (27) Par.?

sa tu snehagauravābhyāṃ janayati śleṣmāṇam vṛddhaṃ ca mūlakaṃ svādupākatayā // (28) Par.?

tiktā pittaṃ jayati // (29) Par.?

tiktā api vyāghrīviśalyārkavāruṇya uṣṇavīryatvāt pittaṃ janayanti // (30) Par.?

kaṣāyatiktaṃ mahat pañcamūlaṃ vātaṃ jayati na tu pittam uṣṇavīryatvāt // (31) Par.?

kaṣāyāḥ kulatthāścāmlapākatayā ca // (32) Par.?

ity etan nidarśanamātram uktam // (33) Par.?

iti // (34) Par.?