UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 6289
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
vasiṣṭha uvāca / (1.1)
Par.?
sāṃkhyadarśanam etāvad uktaṃ te nṛpasattama / (1.2)
Par.?
vidyāvidye tvidānīṃ me tvaṃ nibodhānupūrvaśaḥ // (1.3)
Par.?
avidyām āhur avyaktaṃ sargapralayadharmi vai / (2.1)
Par.?
sargapralayanirmuktaṃ vidyāṃ vai pañcaviṃśakam // (2.2)
Par.?
parasparam avidyāṃ vai tannibodhānupūrvaśaḥ / (3.1)
Par.?
yathoktam ṛṣibhistāta sāṃkhyasyāsya nidarśanam // (3.2)
Par.?
karmendriyāṇāṃ sarveṣāṃ vidyā buddhīndriyaṃ smṛtam / (4.1)
Par.?
buddhīndriyāṇāṃ ca tathā viśeṣā iti naḥ śrutam // (4.2)
Par.?
viśeṣāṇāṃ manasteṣāṃ vidyām āhur manīṣiṇaḥ / (5.1)
Par.?
manasaḥ pañcabhūtāni vidyā ityabhicakṣate // (5.2)
Par.?
ahaṃkārastu bhūtānāṃ pañcānāṃ nātra saṃśayaḥ / (6.1)
Par.?
ahaṃkārasya ca tathā buddhir vidyā nareśvara // (6.2)
Par.?
buddheḥ prakṛtir avyaktaṃ tattvānāṃ parameśvaram / (7.1)
Par.?
vidyā jñeyā naraśreṣṭha vidhiśca paramaḥ smṛtaḥ // (7.2)
Par.?
avyaktasya paraṃ prāhur vidyāṃ vai pañcaviṃśakam / (8.1)
Par.?
sarvasya sarvam ityuktaṃ jñeyaṃ jñānasya pārthiva // (8.2)
Par.?
jñānam avyaktam ityuktaṃ jñeyaṃ vai pañcaviṃśakam / (9.1)
Par.?
tathaiva jñānam avyaktaṃ vijñātā pañcaviṃśakaḥ // (9.2)
Par.?
vidyāvidyārthatattvena mayoktaṃ te viśeṣataḥ / (10.1)
Par.?
akṣaraṃ ca kṣaraṃ caiva yad uktaṃ tannibodha me // (10.2)
Par.?
ubhāvetau kṣarāvuktāvubhāvetau ca na kṣarau / (11.1)
Par.?
kāraṇaṃ tu pravakṣyāmi yathā khyātau tu tattvataḥ // (11.2)
Par.?
anādinidhanāvetāvubhāveveśvarau matau / (12.1)
Par.?
tattvasaṃjñāvubhāvetau procyete jñānacintakaiḥ // (12.2)
Par.?
sargapralayadharmitvād avyaktaṃ prāhur akṣaram / (13.1)
Par.?
tad etad guṇasargāya vikurvāṇaṃ punaḥ punaḥ // (13.2)
Par.?
guṇānāṃ mahadādīnām utpadyati parasparam / (14.1)
Par.?
adhiṣṭhānāt kṣetram āhur etat tat pañcaviṃśakam // (14.2)
Par.?
yadā tu guṇajālaṃ tad avyaktātmani saṃkṣipet / (15.1)
Par.?
tadā saha guṇaistaistu pañcaviṃśo vilīyate // (15.2)
Par.?
guṇā guṇeṣu līyante tadaikā prakṛtir bhavet / (16.1)
Par.?
kṣetrajño 'pi yadā tāta tatkṣetre sampralīyate // (16.2)
Par.?
tadākṣaratvaṃ prakṛtir gacchate guṇasaṃjñitā / (17.1)
Par.?
nirguṇatvaṃ ca vaideha guṇeṣu prativartanāt // (17.2)
Par.?
evam eva ca kṣetrajñaḥ kṣetrajñānaparikṣaye / (18.1)
Par.?
prakṛtyā nirguṇastveṣa ityevam anuśuśruma // (18.2)
Par.?
kṣaro bhavatyeṣa yadā tadā guṇavatīm atha / (19.1)
Par.?
prakṛtiṃ tvabhijānāti nirguṇatvaṃ tathātmanaḥ // (19.2)
Par.?
tadā viśuddho bhavati prakṛteḥ parivarjanāt / (20.1)
Par.?
anyo 'ham anyeyam iti yadā budhyati buddhimān // (20.2)
Par.?
tadaiṣo
'nyatvatām eti na ca miśratvam āvrajet / (21.1)
Par.?
prakṛtyā caiva rājendra namiśro 'nyaśca dṛśyate // (21.2)
Par.?
yadā tu guṇajālaṃ tat prākṛtaṃ vijugupsate / (22.1)
Par.?
paśyate cāparaṃ paśyaṃ tadā paśyanna saṃjvaret // (22.2)
Par.?
kiṃ mayā kṛtam etāvad yo 'haṃ kālam imaṃ janam / (23.1) Par.?
matsyo jālaṃ hyavijñānād anuvartitavāṃstathā // (23.2)
Par.?
aham eva hi saṃmohād anyam anyaṃ janājjanam / (24.1)
Par.?
matsyo yathodakajñānād anuvartitavān iha // (24.2)
Par.?
matsyo 'nyatvaṃ yathājñānād udakānnābhimanyate / (25.1)
Par.?
ātmānaṃ tadvad ajñānād anyatvaṃ caiva vedmyaham // (25.2)
Par.?
mamāstu dhig abuddhasya yo 'haṃ magnam imaṃ punaḥ / (26.1)
Par.?
anuvartitavānmohād anyam anyaṃ janājjanam // (26.2)
Par.?
ayam atra bhaved bandhur anena saha mokṣaṇam / (27.1)
Par.?
sāmyam ekatvam āyāto yādṛśastādṛśastvaham // (27.2)
Par.?
tulyatām iha paśyāmi sadṛśo 'ham anena vai / (28.1)
Par.?
ayaṃ hi vimalo vyaktam aham īdṛśakastathā // (28.2)
Par.?
yo 'ham ajñānasaṃmohād ajñayā sampravṛttavān / (29.1)
Par.?
sasaṅgayāhaṃ niḥsaṅgaḥ sthitaḥ kālam imaṃ tvaham // (29.2)
Par.?
anayāhaṃ vaśībhūtaḥ kālam etaṃ na buddhavān / (30.1)
Par.?
uccamadhyamanīcānāṃ tām ahaṃ katham āvase // (30.2)
Par.?
samānayānayā ceha sahavāsam ahaṃ katham / (31.1)
Par.?
gacchāmyabuddhabhāvatvād eṣedānīṃ sthiro bhave // (31.2)
Par.?
sahavāsaṃ na yāsyāmi kālam etaddhi vañcanāt / (32.1)
Par.?
vañcito 'smyanayā yaddhi nirvikāro vikārayā // (32.2)
Par.?
na cāyam aparādho 'syā aparādho hyayaṃ mama / (33.1)
Par.?
yo 'ham atrābhavaṃ saktaḥ parāṅmukham upasthitaḥ // (33.2)
Par.?
tato 'smi bahurūpāsu sthito mūrtiṣv amūrtimān / (34.1)
Par.?
amūrtaścāpi mūrtātmā mamatvena pradharṣitaḥ // (34.2)
Par.?
prakṛter
anayatvena tāsu tāsviha yoniṣu / (35.1)
Par.?
nirmamasya mamatvena kiṃ kṛtaṃ tāsu tāsu ca / (35.2)
Par.?
yonīṣu vartamānena naṣṭasaṃjñena cetasā // (35.3)
Par.?
na mamātrānayā kāryam ahaṃkārakṛtātmayā / (36.1)
Par.?
ātmānaṃ bahudhā kṛtvā yeyaṃ bhūyo yunakti mām / (36.2)
Par.?
idānīm eṣa buddho 'smi nirmamo nirahaṃkṛtaḥ // (36.3)
Par.?
mamatvam anayā nityam ahaṃkārakṛtātmakam / (37.1)
Par.?
apetyāham imāṃ hitvā saṃśrayiṣye nirāmayam // (37.2)
Par.?
anena sāmyaṃ yāsyāmi nānayāham acetasā / (38.1)
Par.?
kṣamaṃ mama sahānena naikatvam anayā saha / (38.2)
Par.?
evaṃ paramasaṃbodhāt pañcaviṃśo 'nubuddhavān // (38.3)
Par.?
akṣaratvaṃ niyaccheta tyaktvā kṣaram anāmayam / (39.1)
Par.?
avyaktaṃ vyaktadharmāṇaṃ saguṇaṃ nirguṇaṃ tathā / (39.2)
Par.?
nirguṇaṃ prathamaṃ dṛṣṭvā tādṛg bhavati maithila // (39.3)
Par.?
akṣarakṣarayor etad uktaṃ tava nidarśanam / (40.1)
Par.?
mayeha jñānasampannaṃ yathāśrutinidarśanāt // (40.2)
Par.?
niḥsaṃdigdhaṃ ca sūkṣmaṃ ca vibuddhaṃ vimalaṃ tathā / (41.1)
Par.?
pravakṣyāmi tu te bhūyastannibodha yathāśrutam // (41.2)
Par.?
sāṃkhyayogau mayā proktau śāstradvayanidarśanāt / (42.1)
Par.?
yad eva śāstraṃ sāṃkhyoktaṃ yogadarśanam eva tat // (42.2)
Par.?
prabodhanakaraṃ jñānaṃ sāṃkhyānām avanīpate / (43.1)
Par.?
vispaṣṭaṃ procyate tatra śiṣyāṇāṃ hitakāmyayā // (43.2)
Par.?
bṛhaccaiva hi tacchāstram ityāhuḥ kuśalā janāḥ / (44.1)
Par.?
asmiṃśca śāstre yogānāṃ punar
dadhi punaḥ śaraḥ // (44.2)
Par.?
pañcaviṃśāt paraṃ tattvaṃ na paśyati narādhipa / (45.1)
Par.?
sāṃkhyānāṃ tu paraṃ tatra yathāvad anuvarṇitam // (45.2)
Par.?
buddham apratibuddhaṃ ca budhyamānaṃ ca tattvataḥ / (46.1)
Par.?
budhyamānaṃ ca buddhaṃ ca prāhur yoganidarśanam // (46.2)
Par.?
Duration=0.15996479988098 secs.