Texts

athātaḥ sarvagatarogavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ // (1) Par.?

yathovāca bhagavān dhanvantariḥ // (2) Par.?

syandāstu catvāra ihopadiṣṭāstāvanta eveha tathādhimanthāḥ / (3.1) Par.?

śophānvito 'śophayutaśca pākāvityevamete daśa sampradiṣṭāḥ // (3.2) Par.?

hatādhimantho 'nilaparyayaśca śuṣkākṣipāko 'nyata eva vātaḥ / (4.1) Par.?

dṛṣṭis tathāmlādhyuṣitā sirāṇāmutpātaharṣāvapi sarvabhāgāḥ // (4.2) Par.?

prāyeṇa sarve nayanāmayāstu bhavantyabhiṣyandanimittamūlāḥ / (5.1) Par.?

tasmād abhiṣyandam udīryamāṇam upācaredāśu hitāya dhīmān // (5.2) Par.?

nistodanaṃ stambhanaromaharṣasaṃgharṣapāruṣyaśirobhitāpāḥ / (6.1) Par.?

viśuṣkabhāvaḥ śiśirāśrutā ca vātābhipanne nayane bhavanti // (6.2) Par.?

dāhaprapākau śiśirābhinandā dhūmāyanaṃ bāṣpasamucchrayaśca / (7.1) Par.?

uṣṇāśrutā pītakanetratā ca pittābhipanne nayane bhavanti // (7.2) Par.?

uṣṇābhinandā gurutākṣiśophaḥ kaṇḍūpadehau sitatātiśaityam / (8.1) Par.?

srāvo muhuḥ picchila eva cāpi kaphābhipanne nayane bhavanti // (8.2) Par.?

tāmrāśrutā lohitanetratā ca rājyaḥ samantādatilohitāśca / (9.1) Par.?

pittasya liṅgāni ca yāni tāni raktābhipanne nayane bhavanti // (9.2) Par.?

vṛddhairetairabhiṣyandair narāṇāmakriyāvatām / (10.1) Par.?

tāvantastvadhimanthāḥ syurnayane tīvravedanāḥ // (10.2) Par.?

utpāṭyata ivātyarthaṃ netraṃ nirmathyate tathā / (11.1) Par.?

śiraso'rdhaṃ ca taṃ vidyādadhimanthaṃ svalakṣaṇaiḥ // (11.2) Par.?

netramutpāṭyata iva mathyate 'raṇivacca yat / (12.1) Par.?

saṃgharṣatodanirbhedamāṃsasaṃrabdham āvilam // (12.2) Par.?

kuñcanāsphoṭanādhmānavepathuvyathanair yutam / (13.1) Par.?

śiraso'rdhaṃ ca yena syādadhimanthaḥ sa mārutāt // (13.2) Par.?

raktarājicitaṃ srāvi vahninevāvadahyate / (14.1) Par.?

yakṛtpiṇḍopamaṃ dāhi kṣāreṇāktam iva kṣatam // (14.2) Par.?

prapakvocchūnavartmāntaṃ sasvedaṃ pītadarśanam / (15.1) Par.?

mūrcchāśirodāhayutaṃ pittenākṣyadhimanthitam // (15.2) Par.?

śophavan nātisaṃrabdhaṃ srāvakaṇḍūsamanvitam / (16.1) Par.?

śaityagauravapaicchilyadūṣikāharṣaṇānvitam // (16.2) Par.?

rūpaṃ paśyati duḥkhena pāṃśupūrṇamivāvilam / (17.1) Par.?

nāsādhmānaśiroduḥkhayutaṃ śleṣmādhimanthitam // (17.2) Par.?

bandhujīvapratīkāśaṃ tāmyati sparśanākṣamam / (18.1) Par.?

raktāsrāvaṃ sanistodaṃ paśyatyagninibhā diśaḥ // (18.2) Par.?

raktamagnāriṣṭavacca kṛṣṇabhāgaśca lakṣyate / (19.1) Par.?

yaddīptaṃ raktaparyantaṃ tadraktenādhimanthitam // (19.2) Par.?

hanyāddṛṣṭiṃ saptarātrāt kaphottho 'dhīmantho 'sṛksaṃbhavaḥ pañcarātrāt / (20.1) Par.?

ṣaḍrātrādvai mārutottho nihanyānmithyācārāt paittikaḥ sadya eva // (20.2) Par.?

kaṇḍūpadehāśruyutaḥ pakvodumbarasannibhaḥ / (21.1) Par.?

dāhasaṃharṣatāmratvaśophanistodagauravaiḥ // (21.2) Par.?

juṣṭo muhuḥ sraveccāsramuṣṇaśītāmbu picchilam / (22.1) Par.?

saṃrambhī pacyate yaśca netrapākaḥ saśophajaḥ // (22.2) Par.?

śophahīnāni liṅgāni netrapāke tvaśophaje / (23.1) Par.?

upekṣaṇādakṣi yadādhimantho vātātmakaḥ sādayati prasahya / (23.2) Par.?

rujābhirugrābhirasādhya eṣa hatādhimanthaḥ khalu nāma rogaḥ // (23.3) Par.?

antaḥsirāṇāṃ śvasanaḥ sthito dṛṣṭiṃ pratikṣipan / (24.1) Par.?

hatādhimanthaṃ janayettamasādhyaṃ vidurbudhāḥ // (24.2) Par.?

pakṣmadvayākṣibhruvam āśritastu yatrānilaḥ saṃcarati praduṣṭaḥ / (25.1) Par.?

paryāyaśaścāpi rujaḥ karoti taṃ vātaparyāyamudāharanti // (25.2) Par.?

yat kūṇitaṃ dāruṇarūkṣavartma vilokane cāviladarśanaṃ yat / (26.1) Par.?

sudāruṇaṃ yat pratibodhane ca śuṣkākṣipākopahataṃ tadakṣi // (26.2) Par.?

yasyāvaṭūkarṇaśirohanustho manyāgato vāpyanilo 'nyato vā / (27.1) Par.?

kuryādrujo 'ti bhruvi locane vā tamanyatovātamudāharanti // (27.2) Par.?

amlena bhuktena vidāhinā ca saṃchādyate sarvata eva netram / (28.1) Par.?

śophānvitaṃ lohitakaiḥ sanīlair etādṛg amlādhyuṣitaṃ vadanti // (28.2) Par.?

avedanā vāpi savedanā vā yasyākṣirājyo hi bhavanti tāmrāḥ / (29.1) Par.?

muhurvirajyanti ca tāḥ samantād vyādhiḥ sirotpāta iti pradiṣṭaḥ // (29.2) Par.?

mohāt sirotpāta upekṣitastu jāyeta rogastu sirāpraharṣaḥ / (30.1) Par.?

tāmrācchamasraṃ sravati pragāḍhaṃ tathā na śaknotyabhivīkṣituṃ ca // (30.2) Par.?