Texts

atha vātsapreṇopatiṣṭhate / (1.1) Par.?

etad vai prajāpatir viṣṇukramaiḥ prajāḥ sṛṣṭvā tābhyo vātsapreṇāyuṣyam akarot / (1.2) Par.?

tathaivaitad yajamāno viṣṇukramaiḥ prajāḥ sṛṣṭvā tābhyo vātsapreṇāyuṣyaṃ karoti // (1.3) Par.?

sa haiṣa dākṣāyaṇahastaḥ yad vātsapram / (2.1) Par.?

tasmād yaṃ jātaṃ kāmayeta sarvam āyur iyād iti vātsapreṇainam abhimṛśet / (2.2) Par.?

tad asmai jātāyāyuṣyaṃ karoti / (2.3) Par.?

tatho ha sa sarvam āyur eti / (2.4) Par.?

atha yaṃ kāmayeta vīryavānt syād iti vikṛtyainaṃ purastād abhimantrayeta / (2.5) Par.?

tatho ha sa vīryavān bhavati // (2.6) Par.?

divas pari prathamaṃ jajñe agnir iti prāṇo vai divaḥ prāṇād u vā eṣa prathamam ajāyata / (3.1) Par.?

asmad dvitīyam pari jātavedā iti yad enam ado dvitīyaṃ puruṣavidho 'janayat / (3.2) Par.?

tṛtīyam apsv iti yad enam adas tṛtīyam adbhyo 'janayat / (3.3) Par.?

nṛmaṇa ajasram iti prajāpatir vai nṛmaṇāḥ / (3.4) Par.?

agnir ajasraḥ / (3.5) Par.?

indhāna enaṃ jarate svādhīr iti yo vā enam inddhe sa enaṃ janayate svādhīḥ // (3.6) Par.?

vidmā te agne tredhā trayāṇīti agnir vāyur āditya etāni hāsya tāni tredhā trayāṇi / (4.1) Par.?

vidmā te dhāma vibhṛtā purutreti yad idam bahudhā vihriyate / (4.2) Par.?

vidmā te nāma paramaṃ guhā yad iti yaviṣṭha iti vā asya tan nāma paramaṃ guhā / (4.3) Par.?

vidmā tam utsaṃ yata ājaganthety āpo vā utsaḥ / (4.4) Par.?

adbhyo vā eṣa prathamam ājagāma / (4.5) Par.?

samudre tvā nṛmaṇā apsv antar iti prajāpatir vai nṛmaṇāḥ / (4.6) Par.?

apsu tvā prajāpatir ity etat / (4.7) Par.?

nṛcakṣā īdhe divo agna ūdhann iti prajāpatir vai nṛcakṣāḥ / (4.8) Par.?

āpo diva ūdhaḥ / (4.9) Par.?

tṛtīye tvā rajasi tasthivāṃsam iti dyaur vai tṛtīyaṃ rajaḥ / (4.10) Par.?

apām upasthe mahiṣā avardhann iti prāṇā vai mahiṣāḥ / (4.11) Par.?

divi tvā prāṇā avardhann ity etat // (4.12) Par.?

tā etā ekavyākhyānāḥ etam evābhi / (5.1) Par.?

tā āgneyyas triṣṭubhaḥ / (5.2) Par.?

tā yad āgneyyas tenāgniḥ / (5.3) Par.?

atha yat triṣṭubho yad ekādaśa tenendraḥ / (5.4) Par.?

aindrāgno 'gniḥ / (5.5) Par.?

yāvaty asya mātrā tāvataivainam etad upatiṣṭhate / (5.6) Par.?

indrāgnī vai sarve devāḥ / (5.7) Par.?

sarvadevatyo 'gniḥ / (5.8) Par.?

yāvān agnir yāvaty asya mātrā tāvataivainam etad upatiṣṭhate // (5.9) Par.?

yad v eva viṣṇukramavātsapre bhavataḥ viṣṇukramair vai prajāpatir imaṃ lokam asṛjata vātsapreṇāgnim / (6.1) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir antarikṣam asṛjata vātsapreṇa vāyum / (6.2) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir divam asṛjata vātsapreṇādityam / (6.3) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir diśo 'sṛjata vātsapreṇa candramasam / (6.4) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir bhūtam asṛjata vātsapreṇa bhaviṣyat / (6.5) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir vittam asṛjata vātsapreṇāśām / (6.6) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir ahar asṛjata vātsapreṇa rātrim / (6.7) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatiḥ pūrvapakṣān asṛjata vātsapreṇāparapakṣān / (6.8) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir ardhamāsān asṛjata vātsapreṇa māsān / (6.9) Par.?

viṣṇukramair vai prajāpatir ṛtūn asṛjata vātsapreṇa saṃvatsaram / (6.10) Par.?

tad yad viṣṇukramavātsapre bhavata etad eva tena sarvaṃ sṛjate // (6.11) Par.?

yad v eva viṣṇukramavātsapre bhavataḥ viṣṇukramair vai prajāpatiḥ svargaṃ lokam abhiprāyāt / (7.1) Par.?

sa etad avasānam apaśyad vātsapram / (7.2) Par.?

tenāvāsyad apradāhāya / (7.3) Par.?

yaddhi yuktaṃ na vimucyate pra tad dahyate / (7.4) Par.?

tathaivaitad yajamāno viṣṇukramair eva svargaṃ lokam abhiprayāti vātsapreṇāvasyati // (7.5) Par.?

sa vai viṣṇukramān krāntvātha tadānīm eva vātsapreṇopatiṣṭhate / (8.1) Par.?

yathā prayāyātha tadānīm eva vimuñcet tādṛk tat / (8.2) Par.?

devānāṃ vai vidhām anu manuṣyāḥ / (8.3) Par.?

tasmād u hedam uta mānuṣo grāmaḥ prayāyātha tadānīm evāvasyati // (8.4) Par.?

tad vā ahorātre eva viṣṇukramā bhavanti / (9.1) Par.?

ahorātre vātsapram / (9.2) Par.?

ahorātre eva tad yāti / (9.3) Par.?

ahorātre kṣemyo bhavati / (9.4) Par.?

tasmād u hedam uta mānuṣo grāmo 'horātre yātvāhorātre kṣemyo bhavati // (9.5) Par.?

sa vā ardham eva saṃvatsarasya viṣṇukramān kramate / (10.1) Par.?

ardhaṃ vātsapreṇopatiṣṭhate / (10.2) Par.?

madhye ha saṃvatsarasya svargo lokaḥ / (10.3) Par.?

sa yat kanīyo 'rdhāt krameta na haitaṃ svargaṃ lokam abhiprāpnuyād atha yad bhūyo 'rdhāt parāṅ haitaṃ svargaṃ lokam atipraṇaśyet / (10.4) Par.?

atha yad ardhaṃ kramate 'rdham upatiṣṭhate tat samprati svargaṃ lokam āptvā vimuñcate // (10.5) Par.?

tābhyāṃ vai viparyāsam eti / (11.1) Par.?

yathā mahāntam adhvānaṃ vimokaṃ samaśnuvīta tādṛk tat / (11.2) Par.?

sa vai purastāc copariṣṭāc cobhe viṣṇukramavātsapre samasyati / (11.3) Par.?

ahar vai viṣṇukramā rātrir vātsapram / (11.4) Par.?

etad vā idaṃ sarvam prajāpatiḥ prajanayiṣyaṃś ca prajanayitvā cāhorātrābhyām ubhayataḥ parigṛhṇāti / (11.5) Par.?

tathaivaitad yajamāna idaṃ sarvaṃ prajanayiṣyaṃś ca prajanayitvā cāhorātrābhyām ubhayataḥ parigṛhṇāti // (11.6) Par.?

tad āhuḥ yad ahar viṣṇukramā rātrir vātsapram athobhe evāhan bhavato na rātryām / (12.1) Par.?

katham asyāpi rātryāṃ kṛte bhavata iti / (12.2) Par.?

etad vā ene ado dīkṣamāṇaḥ purastād aparāhṇa ubhe samasyati / (12.3) Par.?

rātrir haitad yad aparāhṇaḥ / (12.4) Par.?

athaine etat saṃnivapsyann upariṣṭāt pūrvāhṇa ubhe samasyati / (12.5) Par.?

ahar haitad yat pūrvāhṇaḥ / (12.6) Par.?

evam u hāsyobhe evāhan kṛte bhavata ubhe rātryām // (12.7) Par.?

sa yad ahaḥ saṃnivapsyant syāt tad ahaḥ prātar udita āditye bhasmaiva prathamam udvapati / (13.1) Par.?

bhasmodupya vācaṃ visṛjate / (13.2) Par.?

vācaṃ visṛjya samidham ādadhāti / (13.3) Par.?

samidham ādhāya bhasmāpo 'bhyavaharati / (13.4) Par.?

yathaiva tasyābhyavaharaṇaṃ tathāpādāya bhasmanaḥ pratyetyokhāyām opyopatiṣṭhate / (13.5) Par.?

atha prāyaścittī karoti // (13.6) Par.?

sa yadi viṣṇukramīyam ahaḥ syāt viṣṇukramān krāntvā vātsapreṇopatiṣṭheta / (14.1) Par.?

atha yadi vātsaprīyaṃ vātsapreṇopasthāya viṣṇukramān krāntvā vātsapram antataḥ kuryāt / (14.2) Par.?

na viṣṇukramān antataḥ kuryāt / (14.3) Par.?

yathā prayāya na vimuñcet tādṛk tat / (14.4) Par.?

atha yad vātsapram antataḥ karoti pratiṣṭhā vai vātsapram / (14.5) Par.?

yathā pratiṣṭhāpayed avasāyayet tādṛk tat / (14.6) Par.?

tasmād u vātsapram evāntataḥ kuryāt // (14.7) Par.?