Texts

sūta uvāca / (1.1) Par.?

aṣṭabhiś ca hayairyuktaḥ somaputrasya vai rathaḥ / (1.2) Par.?

vāritejomayaścātha piśaṅgaiścaiva śobhanaiḥ // (1.3) Par.?

daśabhiścākṛśairaśvairnānāvarṇai rathaḥ smṛtaḥ / (2.1) Par.?

śukrasya kṣmāmayairyukto daityācāryasya dhīmataḥ // (2.2) Par.?

aṣṭāśvaścātha bhaumasya ratho haimaḥ suśobhanaḥ / (3.1) Par.?

jīvasya haimaścāṣṭāśvo mandasyāyasanirmitaḥ // (3.2) Par.?

ratha āpomayairaśvairdaśabhistu sitetaraiḥ / (4.1) Par.?

svarbhānorbhāskarāreś ca tathā cāṣṭahayaḥ smṛtaḥ // (4.2) Par.?

sarve dhruvanibaddhā vai grahāste vātaraśmibhiḥ / (5.1) Par.?

etena bhrāmyamāṇāś ca yathāyogaṃ vrajanti vai // (5.2) Par.?

yāvantyaścaiva tārāś ca tāvantaścaiva raśmayaḥ / (6.1) Par.?

sarve dhruvanibaddhāś ca bhramanto bhrāmayanti tam // (6.2) Par.?

alātacakravadyānti vātacakreritāni tu / (7.1) Par.?

yasmādvahati jyotīṃṣi pravahastena sa smṛtaḥ // (7.2) Par.?

nakṣatrasūryāś ca tathā grahatārāgaṇaiḥ saha / (8.1) Par.?

unmukhābhimukhāḥ sarve cakrabhūtāḥ śritā divi // (8.2) Par.?

dhruveṇādhiṣṭhitāścaiva dhruvameva pradakṣiṇam / (9.1) Par.?

prayānti ceśvaraṃ draṣṭuṃ meḍhībhūtaṃ dhruvaṃ divi // (9.2) Par.?

navayojanasāhasro viṣkambhaḥ savituḥ smṛtaḥ / (10.1) Par.?

triguṇastasya vistāro maṇḍalasya pramāṇataḥ // (10.2) Par.?

dviguṇaḥ sūryavistārād vistāraḥ śaśinaḥ smṛtaḥ / (11.1) Par.?

tulyastayostu svarbhānurbhūtvādhastātprasarpati // (11.2) Par.?

uddhṛtya pṛthivīchāyāṃ nirmitāṃ maṇḍalākṛtim / (12.1) Par.?

svarbhānostu bṛhatsthānaṃ tṛtīyaṃ yat tamomayam // (12.2) Par.?

candrasya ṣoḍaśo bhāgo bhārgavasya vidhīyate / (13.1) Par.?

viṣkambhānmaṇḍalāccaiva yojanācca pramāṇataḥ // (13.2) Par.?

bhārgavātpādahīnastu vijñeyo vai bṛhaspatiḥ / (14.1) Par.?

pādahīnau vakrasaurī tathāyāmapramāṇataḥ // (14.2) Par.?

vistārānmaṇḍalāccaiva pādahīnastayorbudhaḥ / (15.1) Par.?

tārānakṣatrarūpāṇi vapuṣmantīha yāni vai // (15.2) Par.?

budhena tāni tulyāni vistārānmaṇḍalādapi / (16.1) Par.?

prāyaśaścandrayogīni vidyādṛkṣāṇi tattvavit // (16.2) Par.?

tārānakṣatrarūpāṇi hīnāni tu parasparam / (17.1) Par.?

śatāni pañca catvāri trīṇi dve caiva yojane // (17.2) Par.?

sarvopari nikṛṣṭāni tārakāmaṇḍalāni tu / (18.1) Par.?

yojanadvayamātrāṇi tebhyo hrasvaṃ na vidyate // (18.2) Par.?

upariṣṭāttrayasteṣāṃ grahā ye dūrasarpiṇaḥ / (19.1) Par.?

sauro'ṅgirāś ca vakraś ca jñeyā mandavicāriṇaḥ // (19.2) Par.?

tebhyo'dhastāttu catvāraḥ punaranye mahāgrahāḥ / (20.1) Par.?

sūryaḥ somo budhaścaiva bhārgavaścaiva śīghragāḥ // (20.2) Par.?

tāvantyastārakāḥ koṭyo yāvantyṛkṣāṇi sarvaśaḥ / (21.1) Par.?

dhruvāt tu niyamāccaiṣāmṛkṣamārge vyavasthitiḥ // (21.2) Par.?

saptāśvasyaiva sūryasya nīcoccatvamanukramāt / (22.1) Par.?

uttarāyaṇamārgastho yadā parvasu candramāḥ // (22.2) Par.?

uccatvāddṛśyate śīghraṃ nātivyaktairgabhastibhiḥ / (23.1) Par.?

tadā dakṣiṇamārgastho nīcāṃ vīthimupāśritaḥ // (23.2) Par.?

bhūmirekhāvṛtaḥ sūryaḥ paurṇimāvāsyayos tadā / (24.1) Par.?

dadṛśe ca yathākālaṃ śīghramastamupaiti ca // (24.2) Par.?

tasmāduttaramārgastho hyamāvāsyāṃ niśākaraḥ / (25.1) Par.?

dadṛśe dakṣiṇe mārge niyamāddṛśyate na ca // (25.2) Par.?

jyotiṣāṃ gatiyogena sūryasya tamasā vṛtaḥ / (26.1) Par.?

samānakālāstamayau viṣuvatsu samodayau // (26.2) Par.?

uttarāsu ca vīthīṣu vyantarāstamanodayau / (27.1) Par.?

paurṇimāvāsyayor jñeyau jyotiścakrānuvartinau // (27.2) Par.?

dakṣiṇāyanamārgastho yadā carati raśmivān / (28.1) Par.?

grahāṇāṃ caiva sarveṣāṃ sūryo'dhastāt prasarpati // (28.2) Par.?

vistīrṇaṃ maṇḍalaṃ kṛtvā tasyordhvaṃ carate śaśī / (29.1) Par.?

nakṣatramaṇḍalaṃ kṛtsnaṃ somādūrdhvaṃ prasarpati // (29.2) Par.?

nakṣatrebhyo budhaścordhvaṃ budhādūrdhvaṃ tu bhārgavaḥ / (30.1) Par.?

vakrastu bhārgavādūrdhvaṃ vakrād ūrdhvaṃ bṛhaspatiḥ // (30.2) Par.?

tasmācchanaiścaraścordhvaṃ tasmātsaptarṣimaṇḍalam / (31.1) Par.?

ṛṣīṇāṃ caiva saptānāṃ dhruvasyordhvaṃ vyavasthitiḥ // (31.2) Par.?

taṃ viṣṇulokaṃ paramaṃ jñātvā mucyeta kilbiṣāt / (32.1) Par.?

dviguṇeṣu sahasreṣu yojanānāṃ śateṣu ca // (32.2) Par.?

grahanakṣatratārāsu upariṣṭādyathākramam / (33.1) Par.?

grahāś ca candrasūryau ca yutau divyena tejasā // (33.2) Par.?

nityamṛkṣeṣu yujyante gacchanto'harniśaṃ kramāt / (34.1) Par.?

grahanakṣatrasūryās te nīcoccaṛjusaṃsthitāḥ // (34.2) Par.?

samāgame ca bhede ca paśyanti yugapatprajāḥ / (35.1) Par.?

ṛtavaḥ ṣaṭ smṛtāḥ sarve samāgacchanti pañcadhā // (35.2) Par.?

parasparāsthitā hyete yujyante ca parasparam / (36.1) Par.?

asaṃkareṇa vijñeyasteṣāṃ yogastu vai budhaiḥ // (36.2) Par.?

evaṃ saṃkṣipya kathitaṃ grahāṇāṃ gamanaṃ dvijāḥ / (37.1) Par.?

bhāskarapramukhānāṃ ca yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam // (37.2) Par.?

grahādhipatye bhagavān brahmaṇā padmayoninā / (38.1) Par.?

abhiṣiktaḥ sahasrāṃśū rudreṇa tu yathā guhaḥ // (38.2) Par.?

tasmādgrahārcanā kāryā agnau codyaṃ yathāvidhi / (39.1) Par.?

ādityagrahapīḍāyāṃ sadbhiḥ kāryārthasiddhaye // (39.2) Par.?

iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge jyotiścakre grahacārakathanaṃ nāma saptapañcāśattamo 'dhyāyaḥ // (40.1) Par.?