UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 3834
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
athātaḥ pānātyayapratiṣedhaṃ vyākhyāsyāmaḥ // (1.1)
Par.?
yathovāca bhagavān dhanvantariḥ // (2.1)
Par.?
madyamuṣṇaṃ tathā tīkṣṇaṃ sūkṣmaṃ viśadam eva ca / (3.1)
Par.?
rūkṣamāśukaraṃ caiva vyavāyi ca vikāśi ca // (3.2)
Par.?
auṣṇyācchītopacāraṃ tattaikṣṇyāddhanti manogatim / (4.1)
Par.?
viśatyavayavān saukṣmyādvaiśadyātkaphaśukranut // (4.2)
Par.?
mārutaṃ kopayedraukṣyād āśutvāccāśukarmakṛt / (5.1)
Par.?
harṣadaṃ ca vyavāyitvādvikāśitvādvisarpati // (5.2)
Par.?
tadamlaṃ rasataḥ proktaṃ laghu rocanadīpanam / (6.1)
Par.?
kecil lavaṇavarjyāṃstu rasānatrādiśanti hi // (6.2)
Par.?
snigdhaistadannair māṃsaiśca bhakṣyaiśca saha sevitam / (7.1)
Par.?
bhavedāyuḥprakarṣāya balāyopacayāya ca // (7.2)
Par.?
kāmyatā manasastuṣṭirdhairyaṃ tejo 'tivikramaḥ / (8.1)
Par.?
vidhivat sevyamāne tu madye saṃnihitā guṇāḥ // (8.2)
Par.?
tadevānannam ajñena sevyamānamamātrayā / (9.1)
Par.?
kāyāgninā hyagnisamaṃ sametya kurute madam // (9.2)
Par.?
madena karaṇānāṃ tu bhāvānyatve kṛte sati / (10.1)
Par.?
nigūḍham api bhāvaṃ svaṃ prakāśīkurute 'vaśaḥ // (10.2)
Par.?
tryavasthaśca mado jñeyaḥ pūrvo madhyo 'tha paścimaḥ / (11.1)
Par.?
pūrve vīryaratiprītiharṣabhāṣyādivardhanam // (11.2)
Par.?
pralāpo madhyame moho yuktāyuktakriyāstathā / (12.1)
Par.?
visaṃjñaḥ paścime śete naṣṭakarmakriyāguṇaḥ // (12.2)
Par.?
ślaiṣmikānalpapittāṃśca snigdhānmātropasevinaḥ / (13.1)
Par.?
pānaṃ na bādhate 'tyarthaṃ viparītāṃstu bādhate // (13.2)
Par.?
nirbhaktamekāntata eva madyaṃ niṣevyamāṇaṃ manujena nityam / (14.1) Par.?
utpādayet kaṣṭatamān vikārānāpādayeccāpi śarīrabhedam // (14.2)
Par.?
kruddhena bhītena pipāsitena śokābhitaptena bubhukṣitena / (15.1)
Par.?
vyāyāmabhārādhvaparikṣatena vegāvarodhābhihatena cāpi // (15.2)
Par.?
atyamlabhakṣyāvatatodareṇa sājīrṇabhuktena tathābalena / (16.1)
Par.?
uṣṇābhitaptena ca sevyamānaṃ karoti madyaṃ vividhān vikārān // (16.2)
Par.?
pānātyayaṃ paramadaṃ pānājīrṇamathāpi vā / (17.1)
Par.?
pānavibhramamugraṃ ca teṣāṃ vakṣyāmi lakṣaṇam // (17.2)
Par.?
stambhāṅgamardahṛdayagrahatodakampāḥ pānātyaye 'nilakṛte śiraso rujaśca / (18.1)
Par.?
svedapralāpamukhaśoṣaṇadāhamūrcchāḥ pittātmake vadanalocanapītatā ca // (18.2)
Par.?
śleṣmātmake vamathuśītakaphaprasekāḥ sarvātmake bhavati sarvavikārasaṃpat / (19.1)
Par.?
ūṣmāṇamaṅgagurutāṃ virasānanatvaṃ śleṣmādhikatvamaruciṃ malamūtrasaṅgam // (19.2)
Par.?
liṅgaṃ parasya tu madasya vadanti tajjñāstṛṣṇāṃ rujāṃ śirasi sandhiṣu cāpi bhedam / (20.1)
Par.?
ādhmānamudgiraṇamamlaraso vidāho 'jīrṇasya pānajanitasya vadanti liṅgam // (20.2)
Par.?
jñeyāni tatra bhiṣajā suviniścitāni pittaprakopajanitāni ca kāraṇāni / (21.1)
Par.?
hṛdgātratodavamathujvarakaṇṭhadhūmamūrcchākaphasravaṇamūrdharujo vidāhaḥ // (21.2)
Par.?
dveṣaḥ surānnavikṛteṣu ca teṣu teṣu taṃ pānavibhramamuśantyakhilena dhīrāḥ / (22.1)
Par.?
hīnottarauṣṭham atiśītam amandadāhaṃ tailaprabhāsyamatipānahataṃ vijahyāt // (22.2)
Par.?
jihvauṣṭhadantamasitaṃ tvathavāpi nīlaṃ pīte ca yasya nayane rudhiraprabhe ca / (23.1)
Par.?
hikkājvarau vamathuvepathupārśvaśūlāḥ kāsabhramāvapi ca pānahataṃ bhajante // (23.2)
Par.?
teṣāṃ nivāraṇamidaṃ hi mayocyamānaṃ vyaktābhidhānamakhilena vidhiṃ nibodha / (24.1)
Par.?
madyaṃ tu cukramaricārdrakadīpyakuṣṭhasauvarcalāyutam alaṃ pavanasya śāntyai // (24.2)
Par.?
pṛthvīkadīpyakamahauṣadhahiṅgubhir vā sauvarcalena ca yutaṃ vitaret sukhāya / (25.1)
Par.?
āmrātakāmraphaladāḍimamātuluṅgaiḥ kuryācchubhānyapi ca ṣāḍavapānakāni // (25.2)
Par.?
seveta vā phalarasopahitān rasādīnānūpavargapiśitānyapi gandhavanti / (26.1)
Par.?
pittātmake madhuravargakaṣāyamiśraṃ madyaṃ hitaṃ samadhuśarkaram iṣṭagandham // (26.2)
Par.?
pītvā ca madyam api cekṣurasapragāḍhaṃ niḥśeṣataḥ kṣaṇamavasthitamullikhecca / (27.1)
Par.?
lāvaiṇatittirirasāṃśca pibedanamlān maudgān sukhāya saghṛtān sasitāṃśca yūṣān // (27.2)
Par.?
pānātyaye kaphakṛte kaphamullikhecca madyena bimbividulodakasaṃyutena / (28.1)
Par.?
seveta tiktakaṭukāṃśca rasānudārān yūṣāṃśca tiktakaṭukopahitān hitāya // (28.2)
Par.?
pathyaṃ yavānnavikṛtāni ca jāṅgalāni śleṣmaghnamanyad api yacca niratyayaṃ syāt / (29.1)
Par.?
kuryācca sarvamatha sarvabhave vidhānaṃ dvandvodbhave dvayamavekṣya yathāpradhānam // (29.2)
Par.?
sāmānyamanyad api yacca samagramagryaṃ vakṣyāmi yacca manaso madakṛt sukhaṃ ca / (30.1)
Par.?
tvaṅnāgapuṣpamagadhailamadhūkadhānyaiḥ ślakṣṇairajājimaricaiśca kṛtaṃ samāṃśaiḥ // (30.2)
Par.?
pānaṃ kapittharasavāriparūṣakāḍhyaṃ pānātyayeṣu vidhivatsrutamambarānte / (31.1)
Par.?
hrīverapadmaparipelavasamprayuktaiḥ puṣpair vilipya karavīrajalodbhavaiśca // (31.2)
Par.?
piṣṭaiḥ sapadmakayutairapi sārivādyaiḥ sekaṃ jalaiśca vitaredamalaiḥ suśītaiḥ / (32.1)
Par.?
tvakpatracocamaricailabhujaṅgapuṣpaśleṣmātakaprasavavalkaguḍair upetam // (32.2)
Par.?
drākṣāyutaṃ hṛtamalaṃ madirāmayārtaistatpānakaṃ śuci sugandhi narair niṣevyam / (33.1)
Par.?
piṣṭvā pibecca madhukaṃ kaṭurohiṇīṃ ca drākṣāṃ ca mūlamasakṛt trapuṣībhavaṃ yat // (33.2)
Par.?
kārpāsinīm atha ca nāgabalāṃ ca tulyāṃ pītvā sukhī bhavati sādhu suvarcalāṃ ca / (34.1)
Par.?
kāśmaryadāruviḍadāḍimapippalīṣu drākṣānvitāsu kṛtamambuni pānakaṃ yat // (34.2)
Par.?
tadbījapūrakarasāyutamāśu pītaṃ śāntiṃ parāṃ paramade tvacirāt karoti / (35.1)
Par.?
drākṣāsitāmadhukajīrakadhānyakṛṣṇāsvevaṃ kṛtaṃ trivṛtayā ca pibettathaiva // (35.2)
Par.?
sauvarcalāyutamudārarasaṃ phalāmlaṃ bhārgīśṛtena ca jalena hito 'vasekaḥ // (36.1)
Par.?
ikṣvākudhāmārgavavṛkṣakāṇi kākāhvayodumbarikāśca dugdhe / (37.1)
Par.?
vipācya tasyāñjalinā vameddhi madyaṃ pibeccāhni gate tvajīrṇe // (37.2)
Par.?
tvakpippalībhujagapuṣpaviḍairupetaṃ seveta hiṅgumaricailayutaṃ phalāmlam / (38.1)
Par.?
uṣṇāmbusaindhavayutāstvathavā viḍatvakcavyailahiṅgumagadhāphalamūlaśuṇṭhīḥ // (38.2)
Par.?
hṛdyaiḥ khaḍairapi ca bhojanamatra śastaṃ drākṣākapitthaphaladāḍimapānakaṃ yat / (39.1)
Par.?
tat pānavibhramaharaṃ madhuśarkarāḍhyamāmrātakolarasapānakam eva cāpi // (39.2)
Par.?
kharjūravetrakakarīraparūṣakeṣu drākṣātrivṛtsu ca kṛtaṃ sasitaṃ himaṃ vā / (40.1)
Par.?
śrīparṇiyuktamathavā tu pibedimāni yaṣṭyāhvayotpalahimāmbuvimiśritāni // (40.2)
Par.?
kṣīripravālabisajīrakanāgapuṣpapattrailavālusitasārivapadmakāni / (41.1)
Par.?
āmrātabhavyakaramardakapitthakolavṛkṣāmlavetraphalajīrakadāḍimāni // (41.2)
Par.?
seveta vā maricajīrakanāgapuṣpatvakpatraviśvacavikailayutān rasāṃśca / (42.1)
Par.?
sūkṣmāmbarasrutahimāṃśca sugandhigandhān pānodbhavānnudati saptagadānaśeṣān // (42.2)
Par.?
pañcendriyārthaviṣayā mṛdupānayogā hṛdyāḥ sukhāśca manasaḥ satataṃ niṣevyāḥ / (43.1)
Par.?
pānātyayeṣu vikaṭorunitambavatyaḥ pīnonnatastanabharānatamadhyadeśāḥ // (43.2)
Par.?
prauḍhāḥ striyo 'bhinavayauvanapīnagātryaḥ sevyāśca pañcaviṣayātiśayasvabhāvāḥ // (44.1)
Par.?
pibedrasaṃ puṣpaphalodbhavaṃ vā sitāmadhūkatrisugandhiyuktam / (45.1)
Par.?
saṃcūrṇya saṃyojya ca nāgapuṣpairajājikṛṣṇāmaricaiśca tulyaiḥ // (45.2)
Par.?
varṣābhūyaṣṭyāhvamadhūkalākṣātvakkarbudārāṅkurajīrakāṇi / (46.1)
Par.?
drākṣāṃ ca kṛṣṇāmatha keśaraṃ ca kṣīre samāloḍya pibet sukhepsuḥ // (46.2)
Par.?
bhavecca madyena tu yena pātitaḥ prakāmapītena surāsavādinā / (47.1)
Par.?
tadeva tasmai vidhivat pradāpayedviparyaye bhraṃśamavaśyamṛcchati // (47.2)
Par.?
yathā narendropahatasya kasyacidbhavet prasādastata eva nānyataḥ / (48.1)
Par.?
dhruvaṃ tathā madyahatasya dehino bhavet prasādastata eva nānyataḥ // (48.2)
Par.?
vicchinnamadyaḥ sahasā yo 'timadyaṃ niṣevate / (49.1)
Par.?
tasya pānātyayoddiṣṭā vikārāḥ sambhavanti hi // (49.2)
Par.?
madyasyāgneyavāyavyau guṇāvambuvahāni tu / (50.1)
Par.?
srotāṃsi śoṣayeyātāṃ tena tṛṣṇopajāyate // (50.2)
Par.?
pāṭalotpalakandeṣu mudgaparṇyāṃ ca sādhitam / (51.1)
Par.?
pibenmāgadhikonmiśraṃ tatrāmbho himaśītalam // (51.2)
Par.?
sarpistailavasāmajjadadhibhṛṅgarasair yutam / (52.1)
Par.?
kvāthena bilvayavayoḥ sarvagandhaiśca peṣitaiḥ // (52.2)
Par.?
pakvamabhyañjane śreṣṭhaṃ seke kvāthaśca śītalaḥ / (53.1)
Par.?
rasavanti ca bhojyāni yathāsvamavacārayet // (53.2)
Par.?
pānakāni suśītāni hṛdyāni surabhīṇi ca / (54.1)
Par.?
tvacaṃ prāptastu pānoṣmā pittaraktābhimūrchitaḥ / (54.2)
Par.?
dāhaṃ prakurute ghoraṃ pittavattatra bheṣajam // (54.3)
Par.?
śītaṃ vidhānamata ūrdhvamahaṃ pravakṣye dāhapraśāntikaramṛddhimatāṃ narāṇām / (55.1)
Par.?
tatrādito malayajena hitaḥ pradehaścandrāṃśuhāratuhinodakaśītalena // (55.2)
Par.?
śītāmbuśītalataraiśca śayānamenaṃ hārair mṛṇālavalayairabalāḥ spṛśeyuḥ / (56.1)
Par.?
bhinnotpalojjvalahime śayane śayīta patreṣu vā sajalabinduṣu padminīnām // (56.2)
Par.?
āsādayan pavanamāhṛtamaṅganābhiḥ kahlārapadmadalaśaivalasaṃcayeṣu / (57.1)
Par.?
kāntair vanāntapavanaiḥ parimṛśyamānaḥ śaktaścared bhavanakānanadīrghikāsu // (57.2)
Par.?
dāhābhibhūtamathavā pariṣecayettu lāmajjakāmburuhacandanatoyatoyaiḥ / (58.1)
Par.?
visrāvitāṃ hṛtamalāṃ navavāripūrṇāṃ padmotpalākulajalāmadhivāsitāmbum // (58.2)
Par.?
vāpīṃ bhajeta haricandanabhūṣitāṅgaḥ kāntākaraspṛśan akarkaśaromakūpaḥ / (59.1)
Par.?
tatrainamamburuhapatrasamaiḥ spṛśantyaḥ śītaiḥ karoruvadanaiḥ kaṭhinaiḥ stanaiśca // (59.2)
Par.?
toyāvagāhakuśalā madhurasvabhāvāḥ saṃharṣayeyurabalāḥ sukalaiḥ pralāpaiḥ / (60.1)
Par.?
dhārāgṛhe pragalitodakadurdinābhe klāntaḥ śayīta salilānilaśītakukṣau // (60.2)
Par.?
gandhodakaiḥ sakusumair upasiktabhūmau patrāmbucandanarasairupaliptakuḍye / (61.1)
Par.?
jātyutpalapriyakakeśarapuṇḍarīkapunnāganāgakaravīrakṛtopacāre // (61.2)
Par.?
tasmin gṛhe kamalareṇvaruṇe śayīta yatnāhṛtānilavikampitapuṣpadāmni / (62.1)
Par.?
hemantavindhyahimavanmalayācalānāṃ śītāmbhasāṃ sakadalīharitadrumāṇām // (62.2)
Par.?
udbhinnanīlanalināmburuhākarāṇāṃ candrodayasya ca kathāḥ śṛṇuyānmanojñāḥ / (63.1)
Par.?
mlānaṃ pratāntamanasaṃ manaso 'nukūlāḥ pīnastanorujaghanā haricandanāṅgyaḥ // (63.2)
Par.?
tā enamārdravasanāḥ saha saṃviśeyuḥ śliṣṭvābalāḥ śithilamekhalahārayaṣṭyaḥ // (64.1)
Par.?
harṣayeyurnaraṃ nāryaḥ svaguṇai rahasi sthitāḥ / (65.1)
Par.?
tāḥ śaityācchamayeyuśca pittapānātyayāntaram // (65.2)
Par.?
tṛḍdāharaktapitteṣu kāryo 'yaṃ bheṣajakramaḥ / (66.1)
Par.?
sāmānyato viśeṣaṃ tu śṛṇu dāheṣvaśeṣataḥ // (66.2)
Par.?
kṛtsnadehānugaṃ raktamudriktaṃ dahati hyati / (67.1)
Par.?
saṃcūṣyate dahyate ca tāmrābhastāmralocanaḥ // (67.2)
Par.?
lohagandhāṅgavadano vahninevāvakīryate / (68.1)
Par.?
taṃ vilaṅghya vidhānena saṃsṛṣṭāhāramācaret // (68.2)
Par.?
apraśāmyati dāhe ca rasaistṛptasya jāṅgalaiḥ / (69.1)
Par.?
śākhāśrayā yathānyāyaṃ rohiṇīrvyadhayet sirāḥ // (69.2)
Par.?
pittajvarasamaḥ pittāt sa cāpyasya vidhirhitaḥ / (70.1)
Par.?
tṛṣṇānirodhādabdhātau kṣīṇe tejaḥ samuddhatam // (70.2)
Par.?
sabāhyābhyantaraṃ dehaṃ dahedvai mandacetasaḥ / (71.1)
Par.?
saṃśuṣkagalatālvoṣṭho jihvāṃ niṣkṛṣya ceṣṭate // (71.2)
Par.?
tatropaśamayettejastvabdhātuṃ ca vivardhayet / (72.1)
Par.?
pāyayet kāmamambhaśca śarkarāḍhyaṃ payo 'pi vā // (72.2)
Par.?
śītamikṣurasaṃ manthaṃ vitarecceritaṃ vidhim / (73.1)
Par.?
asṛjā pūrṇakoṣṭhasya dāho bhavati duḥsahaḥ // (73.2)
Par.?
vidhiḥ sadyovraṇīyoktastasya lakṣaṇam eva ca / (74.1)
Par.?
dhātukṣayokto yo dāhastena mūrcchātṛṣānvitaḥ // (74.2)
Par.?
kṣāmasvaraḥ kriyāhīno bhṛśaṃ sīdati pīḍitaḥ / (75.1)
Par.?
raktapittavidhistasya hitaḥ snigdho 'nilāpahaḥ // (75.2)
Par.?
kṣatajenāśnataścānyaḥ śocato vāpyanekadhā / (76.1)
Par.?
tenāntardahyate 'tyarthaṃ tṛṣṇāmūrcchāpralāpavān // (76.2)
Par.?
tamiṣṭaviṣayopetaṃ suhṛdbhirabhisaṃvṛtam / (77.1)
Par.?
kṣīramāṃsarasāhāraṃ vidhinoktena sādhayet // (77.2)
Par.?
marmābhighātajo 'pyasti sa cāsādhyatamaḥ smṛtaḥ / (78.1)
Par.?
sarva eva ca varjyāḥ syuḥ śītagātreṣu dehiṣu // (78.2)
Par.?
evaṃvidho bhavedyastu madirāmayapīḍitaḥ / (79.1)
Par.?
praśāntopadrave cāpi śodhanaṃ prāptamācaret // (79.2)
Par.?
sajīrakāṇyārdrakaśṛṅgaverasauvarcalānyardhajalaplutāni / (80.1)
Par.?
madyāni hṛdyānyatha gandhavanti pītāni sadyaḥ śamayanti tṛṣṇām // (80.2)
Par.?
jalaplutaścandanabhūṣitāṅgaḥ sragvī sabhaktāṃ piśitopadaṃśām / (81.1)
Par.?
pibet surāṃ naiva labheta rogān mano'nuvighnaṃ ca madaṃ na yāti // (81.2)
Par.?
Duration=0.24415707588196 secs.