Texts

bhīṣma uvāca / (1.1) Par.?

proktā gṛhasthavṛttiste vihitā yā manīṣiṇām / (1.2) Par.?

tadanantaram uktaṃ yat tannibodha yudhiṣṭhira // (1.3) Par.?

kramaśastvavadhūyaināṃ tṛtīyāṃ vṛttim uttamām / (2.1) Par.?

saṃyogavratakhinnānāṃ vānaprasthāśramaukasām // (2.2) Par.?

śrūyatāṃ pārtha bhadraṃ te sarvalokāśrayātmanām / (3.1) Par.?

prekṣāpūrvaṃ pravṛttānāṃ puṇyadeśanivāsinām // (3.2) Par.?

vyāsa uvāca / (4.1) Par.?

gṛhasthastu yadā paśyed valīpalitam ātmanaḥ / (4.2) Par.?

apatyasyaiva cāpatyaṃ vanam eva tadāśrayet // (4.3) Par.?

tṛtīyam āyuṣo bhāgaṃ vānaprasthāśrame vaset / (5.1) Par.?

tān evāgnīn paricared yajamāno divaukasaḥ // (5.2) Par.?

niyato niyatāhāraḥ ṣaṣṭhabhakto 'pramādavān / (6.1) Par.?

tad agnihotraṃ tā gāvo yajñāṅgāni ca sarvaśaḥ // (6.2) Par.?

akṛṣṭaṃ vai vrīhiyavaṃ nīvāraṃ vighasāni ca / (7.1) Par.?

havīṃṣi samprayaccheta makheṣvatrāpi pañcasu // (7.2) Par.?

vānaprasthāśrame 'pyetāścatasro vṛttayaḥ smṛtāḥ / (8.1) Par.?

sadyaḥprakṣālakāḥ kecit kecinmāsikasaṃcayāḥ // (8.2) Par.?

vārṣikaṃ saṃcayaṃ kecit kecid dvādaśavārṣikam / (9.1) Par.?

kurvantyatithipūjārthaṃ yajñatantrārthasiddhaye // (9.2) Par.?

abhrāvakāśā varṣāsu hemante jalasaṃśrayāḥ / (10.1) Par.?

grīṣme ca pañcatapasaḥ śaśvacca mitabhojanāḥ // (10.2) Par.?

bhūmau viparivartante tiṣṭhed vā prapadair api / (11.1) Par.?

sthānāsanair vartayanti savaneṣvabhiṣiñcate // (11.2) Par.?

dantolūkhalinaḥ kecid aśmakuṭṭāstathāpare / (12.1) Par.?

śuklapakṣe pibantyeke yavāgūṃ kvathitāṃ sakṛt // (12.2) Par.?

kṛṣṇapakṣe pibantyeke bhuñjate ca yathākramam / (13.1) Par.?

mūlair eke phalair eke puṣpair eke dṛḍhavratāḥ // (13.2) Par.?

vartayanti yathānyāyaṃ vaikhānasamataṃ śritāḥ / (14.1) Par.?

etāścānyāśca vividhā dīkṣāsteṣāṃ manīṣiṇām // (14.2) Par.?

caturthaścaupaniṣado dharmaḥ sādhāraṇaḥ smṛtaḥ / (15.1) Par.?

vānaprastho gṛhasthaśca tato 'nyaḥ sampravartate // (15.2) Par.?

asminn eva yuge tāta vipraiḥ sarvārthadarśibhiḥ / (16.1) Par.?

agastyaḥ sapta ṛṣayo madhucchando 'ghamarṣaṇaḥ // (16.2) Par.?

sāṃkṛtiḥ sudivā taṇḍir yavānno 'tha kṛtaśramaḥ / (17.1) Par.?

ahovīryastathā kāvyastāṇḍyo medhātithir budhaḥ // (17.2) Par.?

śalo vākaśca nirvākaḥ śūnyapālaḥ kṛtaśramaḥ / (18.1) Par.?

evaṃdharmasu vidvāṃsastataḥ svargam upāgaman // (18.2) Par.?

tāta pratyakṣadharmāṇastathā yāyāvarā gaṇāḥ / (19.1) Par.?

ṛṣīṇām ugratapasāṃ dharmanaipuṇadarśinām // (19.2) Par.?

avācyāparimeyāśca brāhmaṇā vanam āśritāḥ / (20.1) Par.?

vaikhānasā vālakhilyāḥ sikatāśca tathāpare // (20.2) Par.?

karmabhiste nirānandā dharmanityā jitendriyāḥ / (21.1) Par.?

gatāḥ pratyakṣadharmāṇaste sarve vanam āśritāḥ / (21.2) Par.?

anakṣatrā anādhṛṣyā dṛśyante jyotiṣāṃ gaṇāḥ // (21.3) Par.?

jarayā ca paridyūno vyādhinā ca prapīḍitaḥ / (22.1) Par.?

caturthe cāyuṣaḥ śeṣe vānaprasthāśramaṃ tyajet / (22.2) Par.?

sadyaskārāṃ nirūpyeṣṭiṃ sarvavedasadakṣiṇām // (22.3) Par.?

ātmayājī so ''tmaratir ātmakrīḍātmasaṃśrayaḥ / (23.1) Par.?

ātmanyagnīn samāropya tyaktvā sarvaparigrahān // (23.2) Par.?

sadyaskārāṃśca yajed yajñān iṣṭīścaiveha sarvadā / (24.1) Par.?

sadaiva yājināṃ yajñād ātmanījyā nivartate // (24.2) Par.?

trīṃścaivāgnīn yajet samyag ātmanyevātmamokṣaṇāt / (25.1) Par.?

prāṇebhyo yajuṣā pañca ṣaṭ prāśnīyād akutsayan // (25.2) Par.?

keśalomanakhān vāpya vānaprastho munistataḥ / (26.1) Par.?

āśramād āśramaṃ sadyaḥ pūto gacchati karmabhiḥ // (26.2) Par.?

abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dattvā pravrajed dvijaḥ / (27.1) Par.?

lokāstejomayāstasya pretya cānantyam aśnute // (27.2) Par.?

suśīlavṛtto vyapanītakalmaṣo na ceha nāmutra ca kartum īhate / (28.1) Par.?

aroṣamoho gatasaṃdhivigraho bhaved udāsīnavad ātmavinnaraḥ // (28.2) Par.?

yameṣu caivātmagateṣu na vyathet svaśāstrasūtrāhutimantravikramaḥ / (29.1) Par.?

bhaved yatheṣṭā gatir ātmayājino na saṃśayo dharmapare jitendriye // (29.2) Par.?

tataḥ paraṃ śreṣṭham atīva sadguṇair adhiṣṭhitaṃ trīn adhivṛttam uttamam / (30.1) Par.?

caturtham uktaṃ paramāśramaṃ śṛṇu prakīrtyamānaṃ paramaṃ parāyaṇam // (30.2) Par.?