UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 5725
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
śrutvāśramavidhiṃ kṛtsnam ṛṣayo hṛṣṭamānasāḥ / (1.2)
Par.?
namaskṛtya hṛṣīkeśaṃ punarvacanamabruvan // (1.3)
Par.?
munaya ūcuḥ / (2.1)
Par.?
bhāṣitaṃ bhavatā sarvaṃ cāturāśramyamuttamam / (2.2)
Par.?
idānīṃ śrotumicchāmo yathā saṃbhavate jagat // (2.3)
Par.?
kutaḥ sarvamidaṃ jātaṃ kasmiṃśca layameṣyati / (3.1)
Par.?
niyantā kaśca sarveṣāṃ vadasva puruṣottama // (3.2)
Par.?
śrutvā nārāyaṇo vākyamṛṣīṇāṃ kūrmarūpadhṛk / (4.1)
Par.?
prāha gambhīrayā vācā bhūtānāṃ prabhavāpyayau // (4.2)
Par.?
śrīkūrma uvāca / (5.1)
Par.?
origin of the world (Sāṃkhya)
maheśvaraḥ paro 'vyaktaścaturvyūhaḥ sanātanaḥ / (5.2)
Par.?
anantaścāprameyaśca niyantā viśvatomukhaḥ // (5.3)
Par.?
creation:: origin of brahman
avyaktaṃ kāraṇaṃ yattannityaṃ sadasadātmakam / (6.1)
Par.?
pradhānaṃ prakṛtiśceti yadāhustattvacintakāḥ // (6.2)
Par.?
gandhavarṇarasair hīnaṃ śabdasparśavivarjitam / (7.1)
Par.?
ajaraṃ dhruvamakṣayyaṃ nityaṃ svātmanyavasthitam // (7.2)
Par.?
jagadyonirmahābhūtaṃ paraṃ brahma sanātanam / (8.1)
Par.?
vigrahaḥ sarvabhūtānāmātmanādhiṣṭhitaṃ mahat // (8.2)
Par.?
anādyantamajaṃ sūkṣmaṃ triguṇaṃ prabhavāpyayam / (9.1)
Par.?
asāṃpratamavijñeyaṃ brahmāgre samavartata // (9.2)
Par.?
guṇasāmye tadā tasmin puruṣe cātmani sthite / (10.1)
Par.?
prākṛtaḥ pralayo jñeyo yāvad viśvasamudbhavaḥ // (10.2)
Par.?
creation:: īśvara wakes up
brāhmī rātririyaṃ proktā ahaḥ sṛṣṭir udāhṛtā / (11.1)
Par.?
aharna vidyate tasya na rātrirhyupacārataḥ // (11.2)
Par.?
niśānte pratibuddho 'sau jagadādiranādimān / (12.1)
Par.?
sarvabhūtamayo 'vyakto hyantaryāmīśvaraḥ paraḥ // (12.2)
Par.?
prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva praviśyāśu maheśvaraḥ / (13.1)
Par.?
kṣobhayāmāsa yogena pareṇa parameśvaraḥ // (13.2)
Par.?
yathā mado narastrīṇāṃ yathā vā mādhavo 'nilaḥ / (14.1)
Par.?
anupraviṣṭaḥ kṣobhāya tathāsau yogamūrtimān // (14.2)
Par.?
sa eva kṣobhako viprāḥ kṣobhyaśca parameśvaraḥ / (15.1)
Par.?
sa saṃkocavikāsābhyāṃ pradhānatve 'pi ca sthitaḥ // (15.2)
Par.?
creation:: origin of ahaṃkāra
pradhānāt kṣobhyamāṇācca tathā puṃsaḥ purātanāt / (16.1)
Par.?
prādurāsīnmahad bījaṃ pradhānapuruṣātmakam // (16.2)
Par.?
mahānātmā matirbrahmā prabuddhiḥ khyātirīśvaraḥ / (17.1)
Par.?
prajñā dhṛtiḥ smṛtiḥ saṃvidetasmāditi tat smṛtam // (17.2)
Par.?
vaikārikastaijasaśca bhūtādiścaiva tāmasaḥ / (18.1)
Par.?
trividho 'yamahaṅkāro mahataḥ saṃbabhūva ha // (18.2)
Par.?
ahaṅkāro 'bhimānaśca kartā mantā ca sa smṛtaḥ / (19.1)
Par.?
ātmā ca pudgalo jīvo yataḥ sarvāḥ pravṛttayaḥ // (19.2)
Par.?
creation:: pañcabhūta
pañcabhūtānyahaṅkārāt tanmātrāṇi ca jajñire / (20.1)
Par.?
indriyāṇi tathā devāḥ sarvaṃ tasyātmajaṃ jagat // (20.2)
Par.?
manastvavyaktajaṃ proktaṃ vikāraḥ prathamaḥ smṛtaḥ / (21.1)
Par.?
yenāsau jāyate kartā bhūtādīṃścānupaśyati // (21.2)
Par.?
vaikārikādahaṅkārāt sargo vaikāriko 'bhavat / (22.1)
Par.?
taijasānīndriyāṇi syurdevā vaikārikā daśa // (22.2)
Par.?
ekādaśaṃ manastatra svaguṇenobhayātmakam / (23.1)
Par.?
bhūtatanmātrasargo 'yaṃ bhūtāderabhavan prajāḥ // (23.2)
Par.?
bhūtādistu vikurvāṇaḥ śabdamātraṃ sasarja ha / (24.1)
Par.?
ākāśaṃ śuṣiraṃ tasmādutpannaṃ śabdalakṣaṇam // (24.2)
Par.?
ākāśastu vikurvāṇaḥ sparśamātraṃ sasarja ha / (25.1)
Par.?
vāyurutpadyate tasmāt tasya sparśo guṇo mataḥ // (25.2)
Par.?
vāyuścāpi vikurvāṇo rūpamātraṃ sasarja ha / (26.1)
Par.?
jyotirutpadyate vāyostadrūpaguṇamucyate // (26.2)
Par.?
jyotiścāpi vikurvāṇaṃ rasamātraṃ sasarja ha / (27.1)
Par.?
sambhavanti tato 'mbhāṃsi rasādhārāṇi tāni tu // (27.2)
Par.?
āpaścāpi vikurvantyo gandhamātraṃ sasarjire / (28.1)
Par.?
saṃghāto jāyate tasmāt tasya gandho guṇo mataḥ // (28.2)
Par.?
ākāśaṃ śabdamātraṃ yat sparśamātraṃ samāvṛṇot / (29.1)
Par.?
dviguṇastu tato vāyuḥ śabdasparśātmako 'bhavat // (29.2)
Par.?
rūpaṃ tathaivāviśataḥ śabdasparśau guṇāvubhau / (30.1)
Par.?
triguṇaḥ syāt tato vahniḥ sa śabdasparśarūpavān // (30.2)
Par.?
śabdaḥ sparśaśca rūpaṃ ca rasamātraṃ samāviśan / (31.1)
Par.?
tasmāccaturguṇā āpo vijñeyāstu rasātmikāḥ // (31.2)
Par.?
śabdaḥ sparśaśca rūpaṃ ca raso gandhaṃ samāviśan / (32.1)
Par.?
tasmāt pañcaguṇā bhūmiḥ sthūlā bhūteṣu śabdyate // (32.2)
Par.?
śāntā ghorāśca mūḍhāśca viśeṣāstena te smṛtāḥ / (33.1)
Par.?
parasparānupraveśād dhārayanti parasparam // (33.2)
Par.?
ete sapta mahātmāno hyanyonyasya samāśrayāt / (34.1)
Par.?
nāśaknuvan prajāḥ sraṣṭum asamāgamya kṛtsnaśaḥ // (34.2)
Par.?
puruṣādhiṣṭhitatvācca avyaktānugraheṇa ca / (35.1)
Par.?
mahadādayo viśeṣāntā hyaṇḍam utpādayanti te // (35.2)
Par.?
ekakālasamutpannaṃ jalabudbudavacca tat / (36.1)
Par.?
viśeṣebhyo 'ṇḍamabhavad bṛhat tadudakeśayam // (36.2)
Par.?
creation:: origin of Brahmā
tasmin kāryasya karaṇaṃ saṃsiddhiḥ parameṣṭhinaḥ / (37.1)
Par.?
prākṛte 'ṇḍe vivṛttaḥ sa kṣetrajño brahmasaṃjñitaḥ // (37.2)
Par.?
sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate / (38.1)
Par.?
ādikartā sa bhūtānāṃ brahmāgre samavartata // (38.2)
Par.?
yamāhuḥ puruṣaṃ haṃsaṃ pradhānāt parataḥ sthitam / (39.1)
Par.?
hiraṇyagarbhaṃ kapilaṃ chandomūrtiṃ sanātanam // (39.2)
Par.?
merurulbamabhūt tasya jarāyuścāpi parvatāḥ / (40.1)
Par.?
garbhodakaṃ samudrāśca tasyāsan paramātmanaḥ // (40.2)
Par.?
tasminnaṇḍe 'bhavad viśvaṃ sadevāsuramānuṣam / (41.1)
Par.?
candrādityau sanakṣatrau sagrahau saha vāyunā // (41.2)
Par.?
adbhirdaśaguṇābhiśca bāhyato 'ṇḍaṃ samāvṛtam / (42.1)
Par.?
āpo daśaguṇenaiva tejasā bāhyato vṛtāḥ // (42.2)
Par.?
tejo daśaguṇenaiva bāhyato vāyunāvṛtam / (43.1)
Par.?
ākāśenāvṛto vāyuḥ khaṃ tu bhūtādināvṛtam // (43.2)
Par.?
bhūtādirmahatā tadvadavyaktenāvṛto mahān / (44.1)
Par.?
ete lokā mahātmanaḥ sarvatattvābhimāninaḥ // (44.2)
Par.?
vasanti tatra puruṣāstadātmāno vyavasthitāḥ / (45.1)
Par.?
īśvarā yogadharmāṇo ye cānye tattvacintakāḥ // (45.2)
Par.?
sarvajñāḥ śāntarajaso nityaṃ muditamānasāḥ / (46.1)
Par.?
etairāvaraṇairaṇḍaṃ saptabhiḥ prākṛtairvṛtam // (46.2)
Par.?
etāvacchakyate vaktuṃ māyaiṣā gahanā dvijāḥ / (47.1)
Par.?
etat prādhānikaṃ kāryaṃ yanmayā bījamīritam / (47.2)
Par.?
prajāpateḥ parā mūrtiritīyaṃ vaidikī śrutiḥ // (47.3)
Par.?
brahmāṇḍametat sakalaṃ saptalokatalānvitam / (48.1)
Par.?
dvitīyaṃ tasya devasya śarīraṃ parameṣṭhinaḥ // (48.2)
Par.?
hiraṇyagarbho bhagavān brahmā vai kanakāṇḍajaḥ / (49.1)
Par.?
tṛtīyaṃ bhagavadrūpaṃ prāhurvedārthavedinaḥ // (49.2)
Par.?
rajoguṇamayaṃ cānyad rūpaṃ tasyaiva dhīmataḥ / (50.1)
Par.?
caturmukhaḥ sa bhagavān jagatsṛṣṭau pravartate // (50.2)
Par.?
creation:: trimūrti
sṛṣṭaṃ ca pāti sakalaṃ viśvātmā viśvatomukhaḥ / (51.1)
Par.?
sattvaṃ guṇamupāśritya viṣṇurviśveśvaraḥ svayam // (51.2)
Par.?
antakāle svayaṃ devaḥ sarvātmā parameśvaraḥ / (52.1)
Par.?
tamoguṇaṃ samāśritya rudraḥ saṃharate jagat // (52.2)
Par.?
eko 'pi sanmahādevastridhāsau samavasthitaḥ / (53.1)
Par.?
sargarakṣālayaguṇairnirguṇo 'pi nirañjanaḥ / (53.2)
Par.?
ekadhā sa dvidhā caiva tridhā ca bahudhā punaḥ // (53.3)
Par.?
yogeśvaraḥ śarīrāṇi karoti vikaroti ca / (54.1)
Par.?
nānākṛtikriyārūpanāmavanti svalīlayā // (54.2)
Par.?
hitāya caiva bhaktānāṃ sa eva grasate punaḥ / (55.1)
Par.?
tridhā vibhajya cātmānaṃ traikālye sampravartate / (55.2)
Par.?
sṛjate grasate caiva vīkṣate ca viśeṣataḥ // (55.3)
Par.?
yasmāt sṛṣṭvānugṛhṇāti grasate ca punaḥ prajāḥ / (56.1) Par.?
guṇātmakatvāt traikālye tasmādekaḥ sa ucyate // (56.2)
Par.?
agre hiraṇyagarbhaḥ sa prādurbhūtaḥ sanātanaḥ / (57.1)
Par.?
āditvādādidevo 'sau ajātatvād ajaḥ smṛtaḥ // (57.2)
Par.?
pāti yasmāt prajāḥ sarvāḥ prajāpatiriti smṛtaḥ / (58.1)
Par.?
deveṣu ca mahādevo mahādeva iti smṛtaḥ // (58.2)
Par.?
bṛhattvācca smṛto brahmā paratvāt parameśvaraḥ / (59.1)
Par.?
vaśitvādapyavaśyatvādīśvaraḥ paribhāṣitaḥ // (59.2)
Par.?
ṛṣiḥ sarvatragatvena hariḥ sarvaharo yataḥ / (60.1)
Par.?
anutpādācca pūrvatvāt svayaṃbhūriti sa smṛtaḥ // (60.2)
Par.?
narāṇāmayano yasmāt tena nārāyaṇaḥ smṛtaḥ / (61.1)
Par.?
haraḥ saṃsāraharaṇād vibhutvād viṣṇurucyate // (61.2)
Par.?
bhagavān sarvavijñānād avanādom iti smṛtaḥ / (62.1)
Par.?
sarvajñaḥ sarvavijñānāt sarvaḥ sarvamayo yataḥ // (62.2)
Par.?
śivaḥ sa nirmalo yasmād vibhuḥ sarvagato yataḥ / (63.1)
Par.?
tāraṇāt sarvaduḥkhānāṃ tārakaḥ parigīyate // (63.2)
Par.?
bahunātra kimuktena sarvaṃ brahmamayaṃ jagat / (64.1)
Par.?
anekabhedabhinnastu krīḍate parameśvaraḥ // (64.2)
Par.?
ityeṣa prākṛtaḥ sargaḥ saṃkṣepāt kathito mayā / (65.1)
Par.?
abuddhipūrvako viprā brāhmīṃ sṛṣṭiṃ nibodhata // (65.2)
Par.?
iti śrīkūrmapurāṇe ṣaṭsāhasryāṃ saṃhitāyāṃ pūrvavibhāge caturtho 'dhyāyaḥ // (66.1)
Par.?
Duration=0.25282597541809 secs.