UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 6206
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
bhīṣma uvāca / (1.1)
Par.?
janako janadevastu jñāpitaḥ paramarṣiṇā / (1.2)
Par.?
punar evānupapraccha sāmparāye bhavābhavau // (1.3)
Par.?
bhagavan yad idaṃ pretya saṃjñā bhavati kasyacit / (2.1)
Par.?
evaṃ sati kim ajñānaṃ jñānaṃ vā kiṃ kariṣyati // (2.2)
Par.?
sarvam ucchedaniṣṭhaṃ syāt paśya caitad dvijottama / (3.1)
Par.?
apramattaḥ pramatto vā kiṃ viśeṣaṃ kariṣyati // (3.2)
Par.?
asaṃsargo hi bhūteṣu saṃsargo vā vināśiṣu / (4.1)
Par.?
kasmai kriyeta kalpena niścayaḥ ko 'tra tattvataḥ // (4.2)
Par.?
tamasā hi praticchannaṃ vibhrāntam iva cāturam / (5.1)
Par.?
punaḥ praśamayan vākyaiḥ kaviḥ pañcaśikho 'bravīt // (5.2)
Par.?
ucchedaniṣṭhā nehāsti bhāvaniṣṭhā na vidyate / (6.1)
Par.?
ayaṃ hyapi samāhāraḥ śarīrendriyacetasām / (6.2)
Par.?
vartate pṛthag anyonyam apyapāśritya karmasu // (6.3)
Par.?
dhātavaḥ pañcaśākho 'yaṃ khaṃ vāyur jyotir ambu bhūḥ / (7.1)
Par.?
te svabhāvena tiṣṭhanti viyujyante svabhāvataḥ // (7.2)
Par.?
ākāśaṃ vāyur ūṣmā ca sneho yaccāpi pārthivam / (8.1)
Par.?
eṣa pañcasamāhāraḥ śarīram iti naikadhā / (8.2)
Par.?
jñānam ūṣmā ca vāyuśca trividhaḥ karmasaṃgrahaḥ // (8.3)
Par.?
indriyāṇīndriyārthāśca svabhāvaścetanā manaḥ / (9.1)
Par.?
prāṇāpānau vikāraśca dhātavaścātra niḥsṛtāḥ // (9.2)
Par.?
śravaṇaṃ sparśanaṃ jihvā dṛṣṭir nāsā tathaiva ca / (10.1)
Par.?
indriyāṇīti pañcaite cittapūrvaṃgamā guṇāḥ // (10.2)
Par.?
tatra vijñānasaṃyuktā trividhā vedanā dhruvā / (11.1)
Par.?
sukhaduḥkheti yām āhur aduḥkhetyasukheti ca // (11.2)
Par.?
śabdaḥ sparśaśca rūpaṃ ca raso gandhaśca
mūrtyatha / (12.1)
Par.?
ete hy ā maraṇāt pañca ṣaḍguṇā jñānasiddhaye // (12.2)
Par.?
teṣu karmanisargaśca sarvatattvārthaniścayaḥ / (13.1)
Par.?
tam āhuḥ paramaṃ śukraṃ buddhir ityavyayaṃ mahat // (13.2)
Par.?
imaṃ guṇasamāhāram ātmabhāvena paśyataḥ / (14.1)
Par.?
asamyag darśanair duḥkham anantaṃ nopaśāmyati // (14.2)
Par.?
anātmeti ca yad dṛṣṭaṃ tenāhaṃ na mametyapi / (15.1)
Par.?
vartate kimadhiṣṭhānā prasaktā duḥkhasaṃtatiḥ // (15.2)
Par.?
tatra samyaṅ mano nāma tyāgaśāstram anuttamam / (16.1)
Par.?
śṛṇu yat tava mokṣāya bhāṣyamāṇaṃ bhaviṣyati // (16.2)
Par.?
tyāga eva hi sarveṣām uktānām api karmaṇām / (17.1)
Par.?
nityaṃ mithyāvinītānāṃ kleśo duḥkhāvaho mataḥ // (17.2)
Par.?
dravyatyāge tu karmāṇi bhogatyāge vratānyapi / (18.1)
Par.?
sukhatyāge tapoyogaḥ sarvatyāge samāpanā // (18.2)
Par.?
tasya mārgo 'yam advaidhaḥ sarvatyāgasya darśitaḥ / (19.1)
Par.?
viprahāṇāya duḥkhasya durgatir hyanyathā bhavet // (19.2)
Par.?
pañca jñānendriyāṇyuktvā manaḥṣaṣṭhāni cetasi / (20.1)
Par.?
manaḥṣaṣṭhāni vakṣyāmi pañca karmendriyāṇi tu // (20.2)
Par.?
hastau karmendriyaṃ jñeyam atha pādau gatīndriyam / (21.1)
Par.?
prajanānandayoḥ śepho visarge pāyur indriyam // (21.2)
Par.?
vāk tu śabdaviśeṣārthaṃ gatiṃ pañcānvitāṃ viduḥ / (22.1)
Par.?
evam ekādaśaitāni buddhyā tvavasṛjenmanaḥ // (22.2)
Par.?
karṇau śabdaśca cittaṃ ca trayaḥ śravaṇasaṃgrahe / (23.1)
Par.?
tathā sparśe tathā rūpe tathaiva rasagandhayoḥ // (23.2)
Par.?
evaṃ pañcatrikā hyete guṇās tadupalabdhaye / (24.1)
Par.?
yena yastrividho bhāvaḥ paryāyāt samupasthitaḥ // (24.2)
Par.?
sāttviko rājasaścaiva tāmasaścaiva te trayaḥ / (25.1)
Par.?
trividhā vedanā yeṣu prasūtā sarvasādhanā // (25.2)
Par.?
praharṣaḥ prītir ānandaḥ sukhaṃ saṃśāntacittatā / (26.1)
Par.?
akutaścit kutaścid vā cittataḥ sāttviko guṇaḥ // (26.2)
Par.?
atuṣṭiḥ paritāpaśca śoko lobhastathākṣamā / (27.1)
Par.?
liṅgāni rajasastāni dṛśyante hetvahetutaḥ // (27.2)
Par.?
avivekastathā mohaḥ pramādaḥ svapnatandritā / (28.1)
Par.?
kathaṃcid api vartante vividhāstāmasā guṇāḥ // (28.2)
Par.?
tatra yat prītisaṃyuktaṃ kāye manasi vā bhavet / (29.1)
Par.?
vartate sāttviko bhāva ityapekṣeta tat tathā // (29.2)
Par.?
yat tu saṃtāpasaṃyuktam aprītikaram ātmanaḥ / (30.1) Par.?
pravṛttaṃ raja ityeva tatastad abhicintayet // (30.2)
Par.?
atha yanmohasaṃyuktaṃ kāye manasi vā bhavet / (31.1)
Par.?
apratarkyam avijñeyaṃ tamastad upadhārayet // (31.2)
Par.?
taddhi śrotrāśrayaṃ bhūtaṃ śabdaḥ śrotraṃ samāśritaḥ / (32.1)
Par.?
nobhayaṃ śabdavijñāne vijñānasyetarasya vā // (32.2)
Par.?
evaṃ tvak cakṣuṣī jihvā nāsikā caiva pañcamī / (33.1)
Par.?
sparśe rūpe rase gandhe tāni ceto manaśca tat // (33.2)
Par.?
svakarmayugapadbhāvo daśasveteṣu tiṣṭhati / (34.1)
Par.?
cittam ekādaśaṃ viddhi buddhir dvādaśamī bhavet // (34.2)
Par.?
teṣām ayugapadbhāve ucchedo nāsti tāmasaḥ / (35.1)
Par.?
āsthito yugapadbhāve vyavahāraḥ sa laukikaḥ // (35.2)
Par.?
indriyāṇyavasṛjyāpi dṛṣṭvā pūrvaṃ śrutāgamam / (36.1)
Par.?
cintayannānuparyeti tribhir evānvito guṇaiḥ // (36.2)
Par.?
yat tamopahataṃ cittam āśu saṃcāram adhruvam / (37.1)
Par.?
karotyuparamaṃ kāle tad āhustāmasaṃ sukham // (37.2)
Par.?
yad yad āgamasaṃyuktaṃ na kṛtsnam upaśāmyati / (38.1)
Par.?
atha tatrāpyupādatte tamo vyaktam ivānṛtam // (38.2)
Par.?
evam eṣa prasaṃkhyātaḥ svakarmapratyayī guṇaḥ / (39.1)
Par.?
kathaṃcid vartate samyak keṣāṃcid vā na vartate // (39.2)
Par.?
evam āhuḥ samāhāraṃ kṣetram adhyātmacintakāḥ / (40.1)
Par.?
sthito manasi yo bhāvaḥ sa vai kṣetrajña ucyate // (40.2)
Par.?
evaṃ sati ka ucchedaḥ śāśvato vā kathaṃ bhavet / (41.1)
Par.?
svabhāvād vartamāneṣu sarvabhūteṣu hetutaḥ // (41.2)
Par.?
yathārṇavagatā nadyo vyaktīr jahati nāma ca / (42.1)
Par.?
na ca svatāṃ niyacchanti tādṛśaḥ sattvasaṃkṣayaḥ // (42.2)
Par.?
evaṃ sati kutaḥ saṃjñā pretyabhāve punar bhavet / (43.1)
Par.?
pratisaṃmiśrite jīve gṛhyamāṇe ca madhyataḥ // (43.2)
Par.?
imāṃ tu yo veda vimokṣabuddhim ātmānam anvicchati cāpramattaḥ / (44.1)
Par.?
na lipyate karmaphalair aniṣṭaiḥ patraṃ bisasyeva jalena siktam // (44.2)
Par.?
dṛḍhaiśca pāśair bahubhir vimuktaḥ prajānimittair api daivataiśca / (45.1)
Par.?
yadā hyasau sukhaduḥkhe jahāti muktastadāgryāṃ gatim etyaliṅgaḥ / (45.2)
Par.?
śrutipramāṇāgamamaṅgalaiśca śete jarāmṛtyubhayād atītaḥ // (45.3)
Par.?
kṣīṇe ca puṇye vigate ca pāpe tatonimitte ca phale vinaṣṭe / (46.1)
Par.?
alepam ākāśam aliṅgam evam āsthāya paśyanti mahaddhyasaktāḥ // (46.2)
Par.?
yathorṇanābhiḥ parivartamānas tantukṣaye tiṣṭhati pātyamānaḥ / (47.1)
Par.?
tathā vimuktaḥ prajahāti duḥkhaṃ vidhvaṃsate loṣṭa ivādrim archan // (47.2)
Par.?
yathā ruruḥ śṛṅgam atho purāṇaṃ hitvā tvacaṃ vāpyurago yathāvat / (48.1)
Par.?
vihāya gacchaty anavekṣamāṇas tathā vimukto vijahāti duḥkham // (48.2)
Par.?
drumaṃ yathā vāpyudake patantam utsṛjya pakṣī prapatatyasaktaḥ / (49.1)
Par.?
tathā hyasau sukhaduḥkhe vihāya muktaḥ parārdhyāṃ gatim etyaliṅgaḥ // (49.2)
Par.?
api ca bhavati maithilena gītaṃ nagaram upāhitam agninābhivīkṣya / (50.1)
Par.?
na khalu mama tuṣo 'pi dahyate 'tra svayam idam āha kila sma bhūmipālaḥ // (50.2)
Par.?
idam amṛtapadaṃ videharājaḥ svayam iha pañcaśikhena bhāṣyamāṇaḥ / (51.1)
Par.?
nikhilam abhisamīkṣya niścitārthaṃ paramasukhī vijahāra vītaśokaḥ // (51.2)
Par.?
imaṃ hi yaḥ paṭhati vimokṣaniścayaṃ na hīyate satatam avekṣate tathā / (52.1)
Par.?
upadravānnānubhavatyaduḥkhitaḥ pramucyate kapilam ivaitya maithilaḥ // (52.2)
Par.?
Duration=0.28199601173401 secs.