Texts

parāśara uvāca / (1.1) Par.?

yāvacca brahmalokāt kakudmī raivato nābhyeti tāvat puṇyajanasaṃjñā rākṣasās tām asya purīṃ kuśasthalīṃ jaghnuḥ // (1.2) Par.?

taccāsya bhrātṛśataṃ puṇyajanatrāsād diśo bheje // (2.1) Par.?

tadanvayāś ca kṣatriyāḥ sarvadikṣvabhavan // (3.1) Par.?

dhṛṣṭasyāpi dhārṣṭakaṃ kṣatram abhavat // (4.1) Par.?

nabhagasyātmajo nābhāgasaṃjño 'bhavat / (5.1) Par.?

tasyāpy ambarīṣaḥ ambarīṣasyāpi virūpo 'bhavat // (5.2) Par.?

virūpāt pṛṣadaśvo jajñe tataś ca rathītaraḥ // (6.1) Par.?

atrāyaṃ ślokaḥ / (7.1) Par.?

ete kṣatraprasūtā vai punaś cāṅgirasāḥ smṛtāḥ / (7.2) Par.?

rathītarāṇāṃ pravarāḥ kṣatropetā dvijātayaḥ // (7.3) Par.?

kṣuvataśca manor ikṣvākur ghrāṇataḥ putro jajñe // (8.1) Par.?

tasya putraśatapravarā vikukṣinimidaṇḍākhyās trayaḥ putrā babhūvuḥ / (9.1) Par.?

śakunipramukhāḥ pañcāśat putrāḥ uttarāpatharakṣitāro babhūvuḥ / (9.2) Par.?

catvāriṃśad aṣṭau ca dakṣiṇāpathabhūpālāḥ // (9.3) Par.?

sa cekṣvākur aṣṭakāyām utpādya śrāddhārhaṃ māṃsam ānayeti vikukṣim ājñāpayāmāsa / (10.1) Par.?

sa tatheti gṛhītājño vanam abhyetyānekān mṛgān hatvātiśrānto 'tikṣutparīto vikukṣir ekaṃ śaśam abhakṣayat / (10.2) Par.?

śeṣaṃ ca māṃsam ānīya pitre nivedayāmāsa // (10.3) Par.?

ikṣvākukulācāryas vasiṣṭhaś coditaḥ prāha / (11.1) Par.?

alam anenāmedhyenāmiṣeṇa durātmanānena te putreṇaitan māṃsam upahataṃ yato 'nena śaśo bhakṣitaḥ // (11.2) Par.?

tataś cāsau vikukṣir guruṇaivam uktaḥ śaśādasaṃjñām avāpa pitrā ca parityaktaḥ // (12.1) Par.?

pitary uparate cākhilām etāṃ pṛthvīṃ dharmataḥ śaśāsa // (13.1) Par.?

śaśādasya puraṃjayo nāma putro 'bhavat // (14.1) Par.?

idaṃ cānyat / (15.1) Par.?

purā hi tretāyāṃ devāsuram atīva bhīṣaṇaṃ yuddham āsīt / (15.2) Par.?

tatra cātibalibhir asurair amarāḥ parājitā bhagavantaṃ viṣṇum ārādhayāṃcakruḥ // (15.3) Par.?

prasannaś ca devānām anādinidhanaḥ sakalajagatparāyaṇo nārāyaṇaḥ prāha / (16.1) Par.?

jñātam eva mayā yuṣmābhir yad abhilaṣitaṃ tadartham idaṃ śrūyatām / (16.2) Par.?

puraṃjayo nāma śaśādasya ca rājarṣes tanayaḥ kṣatriyavaryas taccharīre 'ham aṃśena svayam evāvatīrya tān aśeṣān asurān nihaniṣyāmi tad bhavadbhiḥ puraṃjayo 'suravadhārthāya kāryodyogaḥ kārya iti / (16.3) Par.?

etacca śrutvā praṇamya bhagavantaṃ viṣṇum amarāḥ puraṃjayasakāśam ājagmuḥ // (16.4) Par.?

ūcuś cainaṃ bho bhoḥ kṣatriyavaryāsmābhir abhyarthitena bhavatāsmākam arātivadhodyatānāṃ sāhāyyaṃ kṛtam icchāmaḥ / (17.1) Par.?

tad bhavatāsmākam abhyāgatānāṃ praṇayabhaṅgo na kārya ity uktaḥ puraṃjayaḥ prāha / (17.2) Par.?

sakalatrailokyanātho yo 'yaṃ yuṣmākam indraḥ śatakratur asya yady ahaṃ skandhārūḍho yuṣmadarātibhiḥ saha yotsye tadāhaṃ bhavatāṃ sahāyaḥ / (17.3) Par.?

ityākarṇya samastadevair indreṇa ca bāḍham ity evaṃ samanvicchitam // (17.4) Par.?

tataśca śatakrator vṛṣabharūpadhāriṇaḥ kakutstho 'tiharṣasamanvito bhagavataś carācaraguror acyutasya tejasāpyāyito devāsurasaṃgrāme samastān evāsurān nijaghāna // (18.1) Par.?

yataś ca vṛṣabhakakutsthena rājñā niṣūditam asurabalam ataś cāsau kakutsthasaṃjñām avāpa // (19.1) Par.?

kakutsthasyāpy anenāḥ putro 'bhūt pṛthur anenasaḥ pṛthor viśvagaś ca tasyāpi cāndro yuvanāśvaścāndrasya tasya yuvanāśvasya śrāvasto yaḥ purīṃ śrāvastīṃ niveśayāmāsa // (20.1) Par.?

śrāvastasya bṛhadaśvastasyāpi kuvalayāśvo yo 'sāvuttaṅkasya maharṣer apakāriṇaṃ dhundhunāmānam asuraṃ vaiṣṇavena tejasāpyāyitaḥ putrasahasrair ekaviṃśatibhiḥ parivṛto jaghāna dhundhumārasaṃjñāṃ cāvāpa // (21.1) Par.?

tasya ca samastā eva putrā dundumukhaniśvāsāgninā vipluṣṭā vineśuḥ // (22.1) Par.?

dṛḍhāśvacandrāśvakapilāśvās trayaḥ kevalaṃ avaśeṣitāḥ // (23.1) Par.?

dṛḍhāśvāddharyaśvaḥ tasmān nikumbho nikumbhāt saṃhitāśvaḥ tataś ca kṛśāśvaḥ tasmācca prasenajit tato yuvanāśvo 'bhavat // (24.1) Par.?

tasya cāputrasyātinirvedān munīnām āśramamaṇḍale nivasataḥ kṛpālubhis tair munibhir apatyotpādanāya iṣṭiḥ kṛtā / (25.1) Par.?

tasyāṃ ca madhyamadhyarātrinivṛttāyāṃ mantrapūtajalapūrṇaṃ kalaśaṃ vedimadhye niveśya te munayaḥ suṣupuḥ // (25.2) Par.?

teṣu ca supteṣvatitṛṭparītaḥ sa bhūpālastam āśramaṃ viveśa // (26.1) Par.?

suptāṃśca tānṛṣīn naivotthāpayāmāsa / (27.1) Par.?

tacca kalaśajalam aparimeyamāhātmyaṃ mantrapūtaṃ papau // (27.2) Par.?

prabuddhāśca ṛṣayaḥ papracchuḥ kenaitan mantrapūtaṃ vāri pītam // (28.1) Par.?

atra hi pīte rājño yuvanāśvasya patnī mahābalaparākramaṃ putraṃ janayiṣyatīty ityākarṇya sa rājā ajānatā mayā pītam ityāha // (29.1) Par.?

garbhaśca yuvanāśvasyodare abhavat krameṇa ca vavṛdhe // (30.1) Par.?

prāptasamayaśca dakṣiṇakukṣim avanīpater nirbhidya niścakrāma sa cāsau rājā mamāra // (31.1) Par.?

jāto nāmaiṣa kaṃ dhāsyatīti munayaḥ procuḥ // (32.1) Par.?

athāgamya devarāḍ 'bravīt mām ayaṃ dhāsyatīti // (33.1) Par.?

tato māndhātā nāmato 'bhavat / (34.1) Par.?

vaktre cāsya pradeśinī devarājena nyastā tāṃ papau / (34.2) Par.?

tāṃ cāmṛtasrāviṇīm āsvādyāhnaiva sa vyavardhata // (34.3) Par.?

tatas tu māndhātā cakravartī saptadvīpāṃ mahīṃ bubhuje // (35.1) Par.?

bhavati cātra ślokaḥ / (36.1) Par.?

yāvat sūrya udeti sma yāvacca pratitiṣṭhati / (36.2) Par.?

sarvaṃ tad yauvanāśvasya māndhātuḥ kṣetram ucyate // (36.3) Par.?

māndhātā śaśabindorduhitaraṃ bindumatīm upayeme / (37.1) Par.?

purukutsam ambarīṣaṃ ca mucukundaṃ ca tasyāṃ putratrayam utpādayāmāsa // (37.2) Par.?

pañcāśacca duhitarastasya nṛpater babhūvuḥ // (38.1) Par.?

bahvṛcaśca saubharirnāma maharṣirantarjale dvādaśābdaṃ kālam uvāsa // (39.1) Par.?

tatra cāntarjale matsyaḥ saṃmado nāmātibahuprajo 'tipramāṇo mīnādhipatir āsīt / (40.1) Par.?

tasya ca putrapautradauhitrāḥ pārśvataḥ pṛṣṭhato 'grataḥ vakṣaḥpucchaśirasāṃ copari bhramantastenaiva sahāharniśam atinirvṛtā remire // (40.2) Par.?

sa cāpi tatsparśopacīyamānaharṣaprakarṣo bahuprakāraṃ tasya ṛṣeḥ paśyatastairātmajapautradauhitrādibhiḥ sahānudivasaṃ bahuprakāraṃ reme // (41.1) Par.?

athāntarjalāvasthitaḥ sa saubharirekāgratāsamādhānam apahāyānudinaṃ tat tasya matsyasyātmajapautradauhitrādibhiḥ sahātiramaṇīyaṃ lalitam avekṣyācintayat / (42.1) Par.?

aho dhanyo 'yam īdṛśam anabhimataṃ yonyantaram avāpyaibhir ātmajapautrādibhiḥ saha ramamāṇo 'tīvāsmākaṃ spṛhām utpādayati / (42.2) Par.?

vayam apyevaṃ putrādibhiḥ saha ramiṣyāmaḥ ityevam abhisamīkṣya sa tasmād antarjalānniṣkramya saṃtānāya nirveṣṭukāmaḥ kanyārthaṃ māndhātāraṃ rājānam agacchat // (42.3) Par.?

āgamanaśravaṇasamanantaraṃ cotthāya tena rājñā samyag arghādinā pūjitaḥ kṛtāsanaparigrahaḥ saubhariruvāca // (43.1) Par.?

saubhariruvāca / (44.1) Par.?

nirveṣṭukāmo 'smi narendra kanyāṃ prayaccha me mā praṇayaṃ vibhāṅkṣīḥ / (44.2) Par.?

na hyarthinaḥ kāryavaśābhyupetāḥ kakutsthagotre vimukhāḥ prayānti // (44.3) Par.?

anye 'pi santyeva nṛpāḥ pṛthivyāṃ kṣmāpāla yeṣāṃ tanayāḥ prasūtāḥ / (45.1) Par.?

kiṃtvarthinām arthitadānadīkṣā kṛtavrataṃ ślāghyam idaṃ kulaṃ te // (45.2) Par.?

śatārdhasaṃkhyāstava santi kanyās tāsāṃ mamaikāṃ nṛpate prayaccha / (46.1) Par.?

yat prārthanābhaṅgabhayād bibhemi tasmādahaṃ rājavarātiduḥkhāt // (46.2) Par.?

parāśara uvāca / (47.1) Par.?

iti ṛṣivacanam ākarṇya sa rājā jarājarjaritadeham tam ṛṣim ālokya pratyākhyānakātarastasmācca bhagavataḥ śāpato bibhyatkiṃcidadhomukhaś ciraṃ dadhyau // (47.2) Par.?

saubhariruvāca / (48.1) Par.?

narendra kasmāt samupaiṣi cintām / (48.2) Par.?

aśakyam uktaṃ na mayātra kiṃcit / (48.3) Par.?

yāvaśyadeyā tanayā tayaiva / (48.4) Par.?

kṛtārthatā no yadi kiṃ na labdham // (48.5) Par.?

parāśara uvāca / (49.1) Par.?

atha tasya śāpabhītaḥ sapraśrayam uvācāsau rājā // (49.2) Par.?

rājovāca / (50.1) Par.?

bhagavann asmatkulasthitiriyaṃ ya eva kanyāyā abhirucito 'bhijanavān varas tasmai kanyā pradīyate / (50.2) Par.?

bhagavadājñāsmanmanorathānām apyagocaravartinī kathamapyeṣā saṃjātā tad evam upasthite na vidmaḥ kiṃ kurma ityetan mayā cintyate ityabhihite ca tena bhūbhujā muniracintayat / (50.3) Par.?

aho 'yam anyo 'smatpratyākhyānopāyo vṛddho 'yam anabhimataḥ strīṇāṃ kimuta kanyānām ityamunā saṃcintyaivam abhihitam evam astu tathā kariṣyāmīti saṃcintya māndhātāram uvāca // (50.4) Par.?

yadyevaṃ tadādiśyatām asmākaṃ praveśāya kanyāntaḥpuravarṣavaraḥ / (51.1) Par.?

yadi kanyaiva kācin mām abhilaṣati tadāhaṃ dārasaṃgrahaṃ kariṣyāmi anyathā cet tad alam asmākam etenātītakālārambhaṇenety uktvā virarāma // (51.2) Par.?

parāśara uvāca / (52.1) Par.?

tataśca māndhātrā muniśāpaśaṅkitena kanyāntaḥpuravarṣadharaḥ samājñaptaḥ // (52.2) Par.?

kanyāntaḥpuraṃ praviśann eva bhagavān akhilasiddhagandharvamanuṣebhyo 'tiśayena kamanīyaṃ rūpam akarot // (53.1) Par.?

praveśya ca tam ṛṣim antaḥpuravarṣavaras tāḥ kanyakāḥ prāha // (54.1) Par.?

bhavatīnāṃ janayitā mahārājaḥ samājñāpayati / (55.1) Par.?

ayam asmān brahmarṣiḥ kanyārthī samabhyāgato mayā cāsya pratijñātaṃ yadyasmatkanyakā kācid bhagavantaṃ varayati tat kanyāyāśchande nāhaṃ paripanthānaṃ kariṣyāmītyākarṇya sarvā eva tāḥ kanyāḥ sānurāgāḥ samanmathāḥ kareṇava ivebhayūthapatiṃ tam ṛṣim ahamahamikayā varayāṃbabhūvuḥ // (55.2) Par.?

ūcuśca alaṃ bhaginyo 'ham imaṃ vṛṇomi vṛto mayā naiṣa tavānurūpaḥ / (56.1) Par.?

mamaiva bhartā vidhinaiṣa sṛṣṭaḥ sṛṣṭāham asyopaśamaṃ prayāhi // (56.2) Par.?

vṛto mayāyaṃ prathamaṃ mayāyaṃ gṛhaṃ viśann eva vihanyase kim / (57.1) Par.?

mayā mayeti kṣitipātmajānāṃ tadartham atyarthakalir babhūva // (57.2) Par.?

yadā tu sarvābhir atīva hārdād vṛtaḥ sa kanyābhir anindyakīrtiḥ / (58.1) Par.?

tadā sa kanyādhikṛto nṛpāya yathāvad ācaṣṭa vinamramūrtiḥ // (58.2) Par.?

parāśara uvāca / (59.1) Par.?

tadavagamāt kiṃ kim etat kathaya kiṃ karomīti kiṃ mayābhihitam ityākulamatir anicchann api kathamapi rājānumene // (59.2) Par.?

kṛtānurūpavivāhaśca maharṣiḥ sakalā eva tāḥ kanyāḥ svam āśramam anayat // (60.1) Par.?

tatra cāśeṣaśilpiśilpapraṇetāraṃ dhātāram ivānyaṃ viśvakarmāṇam āhūya sakalakanyānām ekaikasyāḥ protphullapaṅkajāḥ kūjatkalahaṃsakāraṇḍavādivihaṃgamābhirāma jalāśayāḥ sopavanāḥ sāvakāśāḥ sādhuśayyāsanaparicchadāḥ prāsādāḥ kriyantām ityādideśa // (61.1) Par.?

tacca tathaivānuṣṭhitam aśeṣaśilpaviśeṣācāryastvaṣṭā darśitavān // (62.1) Par.?

tataśca paramarṣiṇā saubhariṇājñaptasteṣu gṛheṣvanapāyī nandanāmā mahānidhir āsāṃcakre // (63.1) Par.?

tato 'navaratabhakṣyabhojyalehyādyupabhogair āgatānugatabhṛtyādīn aharniśam aśeṣagṛheṣu tāḥ kṣitīśaduhitaro bhojayāmāsuḥ // (64.1) Par.?

ekadā tu duhitṛsnehākṛṣṭahṛdayaḥ sa mahīpatir atiduḥkhitāstāḥ sukhitā veti vicintya tasya maharṣer āśramam upetya sphuradaṃśumālāṃ sphaṭikamayīṃ prāsādātiramyopavanajalāśayāṃ dadarśa // (65.1) Par.?

praviśya caikaṃ prāsādam ātmajāṃ pariṣvajya kṛtāsanaparigrahaḥ pravṛddhasnehanayanāmbugarbhanayano 'bravīt // (66.1) Par.?

apyatra vatse bhavatyāḥ sukham uta kiṃcid asukham api te maharṣiḥ snehavān uta saṃsmaryate 'smadgṛhavāsasyety uktā tattanayā pitaram āha // (67.1) Par.?

tātātiramaṇīyaḥ prāsādo 'trātimanojñam upavanam atikalavākyavihaṃgamābhirutāḥ protphullapadmākarā jalāśayāḥ / (68.1) Par.?

mano'nukūlabhakṣyabhojyānulepanavastrabhūṣaṇādibhogopabhogā mṛdūni śayanāni sarvasaṃpatsamavetam etad gārhasthyam / (68.2) Par.?

tathāpi kena vā janmabhūmir na smaryate // (68.3) Par.?

tvatprasādād idam aśeṣam atiśobhanam // (69.1) Par.?

kiṃtvekaṃ mamaitad duḥkhakāraṇaṃ yad asmadgṛhān maharṣir ayaṃ madbhartā na niṣkrāmati / (70.1) Par.?

mamaiva kevalam atiprītyā samīpavartī nānyāsām asmadbhaginīnām // (70.2) Par.?

evaṃ ca mama sodaryo duḥkhitā ityevam atiduḥkhakāraṇam ityuktastayā dvitīyaṃ prāsādam upetya svatanayāṃ pariṣvajyopaviṣṭas tathaiva pṛṣṭavān // (71.1) Par.?

tayāpi tathaiva sarvam etat prāsādādyupabhogasukhaṃ ākhyātaṃ mamaiva kevalam atiprītyā pārśvavartī nāsmadbhaginīnām ityevamādi śrutvā samastaprāsādeṣu rājā praviveśa tanayāṃ tathaivāpṛcchat // (72.1) Par.?

sarvābhistābhir abhihitaḥ paritoṣavismayanirbharavivaśahṛdayo bhagavantaṃ saubharim ekāntāvasthitam upetya kṛtapūjo 'bravīt // (73.1) Par.?

dṛṣṭaste bhagavan sumahān eṣa siddhiprabhāvo naivaṃvidham anyasya kasyacid asmābhir vibhūtivilasitam upalakṣitaṃ kiyad etad bhagavaṃs tapasaḥ phalam ityabhipūjya tam ṛṣiṃ tatraiva tena ṛṣivaryeṇa saha kiṃcit kālam abhimatopabhogaṃ bubhuje svapuraṃ ca jagāma // (74.1) Par.?

kālena gacchatā tasya tāsu rājatanayāsu putraśataṃ sārdham abhavat // (75.1) Par.?

anudinānurūḍhasnehaprasaraś ca sa tatrātīva mamatākṛṣṭahṛdayo 'bhavat // (76.1) Par.?

apyete 'smatputrāḥ kalabhāṣiṇaḥ padbhyāṃ gaccheyuḥ apyete yauvanino bhaveyuḥ api kṛtadārān etān paśyeyam apyeṣāṃ putrā bhaveyuḥ / (77.1) Par.?